Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01

SR No.: 004640
Original Sutra Author: N/A
Author: Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust
Total Pages: 372
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 15 MB

Page 138

श्रीरायचन्द्र-जिनागमसंग्रहे
शतक १.-उद्देशक ३.
१२३. उ०-हता, गोयमा! जहा मे अत्थित्तं अस्थित्ते १२३. उ०—हे गौतम ! हा, जेम मारुं अस्तित्व अस्तित्वमा परिणमइ, तहा मे नत्थित्तं नत्थित्ते परिणमइ. जहा मे नस्थित्तं परिणमे छे तेम मारुं नास्तित्व नास्तित्वमा परिणमे छे. अने जेम नत्थित्त परिणमइ, तहा मे अस्थित्तं अस्थित्ते परिणमइ. मारुं नास्तित्व नास्तित्वमा परिणमे छे तेम मारुं अस्तित्व अस्तित्वमा
परिणमे छे. १२४. प्र०—से णं मते । अस्थित्तं अस्थित्ते गमणिजं ! १२४. प्र. हे भगवन् अस्तित्व अस्तित्वमां गमनीय छ ?
१२४. उ०-जहा 'परिणमई' दो आलावगा, तहा ते इह १२४. उ०—हे गौतम ! जेम 'परिणमे छे' ए पदना बे गमणिजेण विदो आलावगा माणिअव्वा. जाव-जहा मे अस्थित्तं आलापक कह्या तेम अहीं 'गमनीय' पदसाथे पण बे आलापक आत्थित्ते गमणिनं.
कहेवा. यावत्-जेम मारुं अस्तित्व अस्तित्वमा गमनीय छे. १२५.प्र०-जहा ते भंते । एत्थं गमणिनं तहा ते इहं १२५.प्र०-हे भगवन् ! जेम तारं अहीं गमनीय छे तेम गमणिजं, जहा ते इहं गमणि तहा ते एत्थं गमणिजं? तारूं इह गमनीय छे ? जेम तारुं इह गमनीय छे तेम तारुं अहीं
गमनीय छे? १२५. उ०—हता, गोयमा ! जहा मे एत्थं गमणिज्जं जाव- १२५. उ०—हे गौतम ! हा, जेप मारुं अहीं गमनीय छे तहा मे एत्थं गमणिनं.
यावत्-तेम मारुं अहीं गमनीय छे.
१. अथ कस्मात् तदेव सत्यं यज्जिनैः प्रवेदितमिति ? अत्रोच्यते-यथावद्वस्तुपरिणामाऽभिधानादिति. तमेव दर्शयन्नाहः-से णणं' इत्यादि. 'अस्थित्तं अस्थित्ते परिणमइ'त्ति अस्तित्वम्-अङ्गुल्यादेः अङ्गुल्यादिभावेन सत्त्वम्, उक्तं चः-"सर्वमस्ति स्वरूपेण पररूपण नास्ति च. अन्यथा सर्वभावानामेकत्वं संप्रसज्यते.” तच्चेह ऋजुत्वादिपर्यायरूपमवसेयम्. अमुल्यादिद्रव्यास्तित्वस्य कथंचिदृजुत्वादिपर्यायाऽव्यतिरिक्तत्वात्अस्तित्वे-अङ्गुल्यादेरेवाङ्गुल्यादिभावेन सत्त्वे-वक्रत्वादिपर्याये इत्यर्थः, परिणमति तथा भवति. इदमुक्तं भवति-द्रव्यस्य प्रकारान्तरेण सत्ता प्रकारान्तरसत्तायां वर्तते, यथा-मृद्व्यस्य पिण्डप्रकारेण सत्ता घटप्रकारसत्तांयामिति. 'नत्थित्तं नस्थित्ते परिणमइति नास्तित्वम्अङ्गुल्यादेरङ्गुष्ठादिभावेनाऽसत्त्वम्-तच्चाङ्गुष्ठादिभाव एव. ततश्चाङ्गुल्यादेर्नास्तित्वम्-अङ्गुष्ठाद्यस्तित्वरूपम् , अमुल्यादेर्नास्तित्वे अङ्गुष्ठादेः पर्यायान्तरेणाऽस्तित्वरूपे परिणमति, यथा मृदो नास्तित्वं तन्त्वादिरूपं मृन्नास्तित्वरूपे पटे इति; अथवा अस्तित्वमिति धर्मधर्मिणोरभेदात् सद्वस्तु, अस्तित्वे सत्त्वे परिणमति-सत् सदेव भवति, नाऽत्यन्तं विनाशि स्यात् , विनाशस्य पर्यायान्तरगमनमात्ररूपत्वात् , दीपादिविनाशस्याऽपि तमिस्रादिरूपतया परिणामात्. तथा नास्तित्वमत्यन्ताऽभावरूपं यत् खरविषाणादि तद् नास्तित्वेऽत्यन्ताऽभाव एव वर्तते, नात्यन्तमसतः सत्त्वमस्ति खरविषाणस्येवेति. उक्तं चः-"नाऽसतो जायते भावो नाऽभावो जायते सतः." अथवा अस्तित्वमिति धर्म्यभेदात् सत्, अस्तित्वे सत्त्वे वर्तते, यथा पटः पटत्व एव. नास्तित्वं चासत् , नास्तित्वेऽसत्त्वे वर्तते, यथा-अपटोऽपटत्व एवेति. अथ परिणामहेतुदर्शनायाहः-'जं तं' इत्यादि. 'अस्थित्तं अस्थित्ते परिणमइ'त्ति-पर्यायः पर्यायान्तरता यातीत्यर्थः. 'नत्थित्तं नस्थित्ते परिणमइत्ति-वस्त्वन्तरस्य पर्यायस्तत्पयार्यान्तरतां यातीत्यर्थः. 'पओगस'त्ति सकारस्याऽऽगमिकत्वात् प्रयोगेण जीवव्यापारण. 'वीसस' ति यद्यपि लोके विस्रसाशब्दो जरापर्यायतया रूढस्तथापीह स्वभावार्थो दृश्यः. इहापि प्राकृतत्वात् 'वीससाए'त्ति वाच्ये 'वीससा' इत्युक्तमिति. अत्रोत्तरम्-'पओगसा वि तंति प्रयोगेणापि तदस्तित्वादि. यथा कुलालव्यापाराद् मृपिण्डो घटतया परिणमति, अङ्गुलिऋजुता वा वक्रतया इति. अपिः समुच्चये. वीससा वि तंति यथा शुभ्राभ्रमशुभ्राभ्रतया, नास्तित्वस्यापि नास्तित्वपरिणामे प्रयोग-विस्रसयोरेतान्येव उदाहरणानि, वस्त्वन्तरापेक्षया मृत्पिण्डादेरस्तित्वस्य नास्तित्वात्. 'सत् सदेव स्याद्' इति व्याख्यानान्तरेऽप्येतानि एवोदाहरणानि, पूर्वोत्तरावस्थयोः सद्रूपत्वादिति. यद्यपि 'अभावोऽभाव एव स्याद्' इति व्याख्यातम्-तत्रापि प्रयोगेणापि, तथा विस्रसयापि अभावोऽभाव एव स्यात् , न प्रयोगादेः साकल्यमिति व्याख्येयमिति.
बस्तित्व तथा ना
४. शंकाः-जे वात जिनेश्वरोए कही छे ते ज सत्य छे तेनुं शुं कारण ? समाधानः-जेवी वस्तुस्थिति छे तेवी ज वस्तुस्थिति जिनोए जणावेली छे माटे स्वित्वना परिणा- तेओए कहेलं ते सत्य छे. हवे ते ज संबंधे विचार दर्शावता कहे छे केः-[ से पूर्ण' इत्यादि] ['अत्थित्तं अत्थित्ते परिणमइ'त्ति] अंगुलि वगेरे पदार्थोनुं मनो विचार. अंगुलि वगेरे पणे होवू ते अस्तित्व अर्थात् जे पदार्थ जे रूपे होय ते पदार्थर्नु ते ज रूपे रहेवापणुं ते अस्तित्व. कयुं छे के:-"वस्तुमात्र पोत पोताने
रूपे सत्-विद्यमान-छे अने पररूपे असत्-अविद्यमान छे. अर्थात् मनुष्य मनुष्यरूपे सर्वकाळे सत् छे अने मनुष्य अश्वरूपे सर्वकाळे असत् छे. जोएम न मानवामां आवे तो दरेक पदार्थ एक सरखा जगणाय अर्थात् सर्व पदार्थो एकरूप ज थइ जाय." आ चाल प्रकरणमा पर्यायरूप ऋजुत्वादिने सत्त्व-सद्रूप
१. मूलच्छायाः-हन्त, गौतम ! यथा मेऽस्तित्वमस्तित्वे परिणमति, तथा मे नास्तित्वं नास्तित्वे परिणमति; यथा मे नास्तित्वं नास्तित्वे परिणमति, तथा मेऽस्तित्वमस्तित्वे परिणमति. तद् नूनं भगवन् । अस्तित्वमस्तित्वे गमनीयम् ? यथा 'परिणमति' द्वावालापकी, तथा ते इह गमनीयेनाऽपि द्वावालाप को भणितव्यो. यावत्-यथाऽस्तित्वमस्तित्वे गमनीयम्. यथा ते भगवन् । अत्र गमनीयं तथा ते इह गमनीयम् , यथा ते इह गमनीयं तथा तेऽत्र गमनीयम् ? हन्त, गौतम ! यथा मेऽत्र गमनीयं यावत्-तथा मेऽत्र गमनीयम्:-अनु०