________________
११०
श्रीरायचन्द्र-जिनागमसंग्रहे
शतक १.-उद्देशक २. २६. तथा 'कंदप्पिआणं'ति कन्दर्पः परिहासः स येषामस्ति, तेन वा ये चरन्ति ते कन्दर्पिकाः, कान्दर्पिका वा. व्यवहारतश्चरणवन्त एव कन्दर्पकौकच्यादिकारकाः. तथा हि "कहकहकहस्स हसणं कंदप्पो अणिहुया य उल्लावा, कंदप्पकहाकहणं कंदप्पुवएससंसा य. भेम-नयण-वयण-दसणच्छदेहिं कर-पाय-कन्नमाइहि, तं तं करेइ जह जह हसइ परो अत्तणा अहसं. वायौ कुक्कुइओ पुण तं जंपड़ जेण हस्सए अन्नो, नाणाविहजीवरुए कुव्वइ मुहतूरए चेव." इत्यादि. “जो संजओ वि एयासु अप्पसत्थासु भावणं कुणइ, सो तब्विहेसु गच्छइ सुरेसु भइओ चरणहीणो त्ति." अतस्तेषां कान्दर्पिकाणाम् , 'चरगपरिव्वाअगाणं'ति चरकपरिव्राजका धाटिभैक्षोपजीविनस्त्रिदण्डिनः. अथवा चरकाः कुच्छोटकादयः, परिव्राजकास्तु कपिलमुनिसुनवोऽतस्तेषाम् , 'किग्विसिआणे ति किल्बिषं पापं तदस्ति येषां ते किल्बिषिकाः. ते च व्यवहारतश्चरणवन्तोऽपि ज्ञानाद्यवर्णवादिनः. यथोक्तम्:-"णाणस्स केवलीणं धम्मायरियस्स सव्वसाहणं, माई अवनवाई किविसियं भावणं कुणइ." अतस्तेषाम् , तथा 'तेरिच्छियाणं' ति तिरश्चां गवाश्चादीनां देशविरतिभाजाम् . 'आजीविआणति पाखणि "नाग्न्यधारिणां गोशालकशिष्याणाम्" इति अन्ये. आजीवन्ति वा येऽविवेकिलोकतो लब्धि-पूजा-ख्यात्यादिभिस्तपश्चरणादीनि ते आजीविकाऽस्तित्वेनाऽऽजीविका अतस्तेषाम् , तथा 'आभिओगिआणति अभियोजनम्-विद्यामन्त्रादिभिः परेषां वशीकरणादि अभियोगः, सच द्विधा, यदाहः-"दैविहो खल अभियोगो दव्वे भावे य होइ नायव्वो, दव्वम्मि होंति जोगा विज्जा मंता य भावम्मि." इति. सोऽस्ति येषाम् , तेन वा चरन्ति ये ते अभियोगिकाः, आभियोगिका वा. ते च व्यवहारतश्चरणवन्त एव मन्त्रादिप्रयोक्तारः. यदाहः-"कोउँय भईकम्मे पसिणापसिणे निमित्तमाजीवी इडि-रस-सायगरुओ अहिओगं भावणं कुणइ" इति. कौतुकं सौभाग्याद्यर्थ स्वपनकम् , भूतिकर्म ज्वरितादिभू. तिदानम् , प्रश्नाप्रश्नं च स्वप्नविद्यादि. 'सलिंगीणं'ति रजोहरणादिसाधुलिङ्गवताम् , किंविधानाम् ? इत्याहः-'दसणवावनगाणं'ति दर्शनं सम्यक्त्वं व्यापन्नं भ्रष्टं येषां ते तथा, तेषां निवानामित्यर्थः. 'एएसि णं देवलोगेसु उववज्जमाणाणं'ति अनेन देवत्वादन्यत्रापि केचिदुत्पद्यन्ते इति प्रतिपादितम्, 'विराहिअसंजमाणं जहण्णेणं भवणवासिसु, उक्कोसेणं सोहम्मे कप्पे'त्ति इह कश्चिदाहः-विराधितसंयमानामुत्कर्षेण सौधर्मे कल्पे केचिदुपद्यन्ते इति यदुक्तं तत् कथं घटते ? द्रौपद्याः सुकुमालिकाभवे विराधितसंयमाया ईशाने उत्पादश्रवणादिति.' अत्रोच्यतेः-तस्याः संयमविराधना उत्तरगुणविषया बकुशत्वमात्रकारिणी, न मूलगुणविराधना इति. सौधर्मोत्पादश्च विशिष्टतरसंयमविराधनायां स्यात्. यदि पुनर्विराधनमात्रमपि सौधर्मोत्पत्तिकारकं स्यात् तदा बकुशादीनामुत्तरगुणादिप्रतिसेवावतां कथमच्युतादिषूत्पत्तिः स्यात् ! कथंचिद् विराधकत्वात् तेषामिति'असण्णीणं जहण्णेणं भवणवासीस, उक्कोसेणं वाणमंतरेस'त्ति इह यद्यपि "चमरबलिंसारमहिय" इत्यादिवचनाद असुरादयो महचिका, "पेलिओवममुक्कोसं वंतरियाण" इति वचनाच व्यन्तरा अल्पर्धिकाः, तथाऽप्यत एव वचनादवसीयते-सन्ति व्यन्तरेभ्यः सकाशादल्पर्द्धयो भवनपतयः केचनेति.
कादपिक. १६. तथा [ 'कंदप्पिआणं'ति] कंदर्प परिहास, जेओ परिहासवाळा छे ते कांदर्पिक, अथवा जेओ कंदर्पवडे चरे ते कांदर्पिक, कंदर्प अने कौकु
च्यादि करनारा व्यवहारथी चारित्रवाळा ज कांदर्पिको कहेवाय छे. तथाहिः-'कह कह कह' ए प्रमाणे हसवू, ए कंदर्प अनिभृत उल्लापो, कंदर्पनी वार्ता कहेवी अने कंदर्पनो उपदेश तथा प्रशंसा करवी.” "भवां, नेत्र, मुख, होठ, हाथ, पग अने कर्णादिवडे ते ते (एवी एवी) चेष्टा करे जेथी पोते हसे नहीं पण बीजो हसे." "वळी वाणीवडे कुकुचित ए कहेवाय के जेना बोलवाथी बीजो हसे. वळी अनेक प्रकारना जीवोना शब्द करे अर्थात् चकली, मेना, पोपट वगेरेनी भाषा बोले तथा मोढेथी वाजां वगाडे.” इत्यादि. (ए बधो कंदर्प कहेवाय.) “जे संयत पण ए
अप्रशस्त भावना विषे विचार करे ते चरण विनानो तथा प्रकारना देवोमां भजनाए जाय छे." माटे ते कांदर्पिको कहेवाय. ['चरगपरिव्वायगाणं'ति] घरकपरिव्राजक. चरकपरिव्राजको एटले धाडनी भिक्षाथी जीवनारा त्रिदंडिओ, अथवा चरको एटले कुच्छोटकादिक अने परिव्राजको तो कपिलमुनिना शिष्यो. [ 'किब्बि
सिआण'ति] किल्बिष-पाप, जे पापवाळा छे ते किल्बिषिक अने किल्बिषिको तेओ ज कहेवाय छे के जेओ व्यवहारथी चारित्रवाळा होता ज्ञानादिनो विविषिक. अवर्णवाद कहेनारा होय. कमु छे के:-"ज्ञाननो, केवलिओनो, धर्माचार्यनो अने सर्व साधुओनो अवर्णवाद बोलनारा अने किल्बिषिक भावना करतिर्यंच. आजीविक. नारा ते किल्बिषिको. [ 'तेरिच्छियाणं'ति ] देशविरतिने धारण करनारा तिर्यंचो गाय, घोडो वगेरे. ['आजीविआण'ति] एक प्रकारना पाखंडिओ. कोइ
तो कहे छे के:--"नमता धारण करनारा गोशालकना शिष्यो,” अथवा अविवेकि लोकथी प्राप्त थती लब्धि, पूजा अने ख्यात्यादिवडे तप अने चारित्र वासियोगिक. वगेरेने जे धारण करे अर्थात् आजीविकावाळा होवाथी आजीविक कहेवाय. ['आभिओगिआण'ति] विद्या अने मंत्रादिवडे बीजाओने वश करवा ते
अभियोग, ते अभियोग बे प्रकारनो छः कर्तुं छे के:-"अभियोग बे प्रकारनो छे अने ते द्रव्य अने भावमा जाणवानो छ अर्थात् द्रव्यअभियोग अने भावअभियोग, एम बे प्रकारनो अभियोग छे. विद्या तथा मंत्रादिक योग ते द्रव्यअभियोग कहेवाय छे. जे द्रव्याभियोगवाळा छे तेओ, अथवा जेओ द्रव्य-- अभियोगवडे चरे छे तेओ आभियोगिक कहेवाय अर्थात् मंत्रादिनो प्रयोग करनारा अने व्यवहारथी चारित्रवाळा ज आभियोगिको. कहेवाय छे. कंधुं छे. के:-"कौतुक, भूतिकर्म, प्रश्नाप्रश्न अने निमित्तथी जीवनारो तथा ऋद्धि, रस अने शाताथी गुरुक (एवो प्राणी) अभियोगनी भावना करे छे". कौतुक
१. प्र. छायाः-कहकहकहस्य हसनं कन्दर्पोऽनिभृताश्चोल्लापाः कन्दर्पकथाकथनं कन्दर्पोपदेशशंसा च. २. भ्रू-नयन-वचन-दशनच्छदैः कर-पादकर्णादिभिः, तत् तत् करोति यथा यथा हसति पर आत्मनाऽहसन्. ३. वाचा कौकुच्यं पुनस्तत् कथयति येन हसत्यन्यः, नानाविधजीवरुतान् करोति मुखतूयर्याणि चव. ४. यः संयतोऽप्येतासु अप्रशस्तासु भावनां करोति, स तद्विधेषु गच्छति सुरेषु भक्तश्चरणहीनः ५. ज्ञानस्य केवलिनां धर्माचार्यस्य सर्वसाधूनाम् , मायी अवर्णवादी किल्विषिकी भावनां करोति. ६. द्विविधः खलु अभियोगो द्रव्ये भावे च भवति ज्ञातव्यः, द्रव्ये, भवति योगा विद्या मन्त्राश्च भावे. ५. कौतुकं भूतिकर्म प्रश्नाऽप्रश्नी निमित्तमाजीवी ऋद्धि-रस-सातगुरुकोऽभियोगे भावनां करोति. ८. चमर-बली सागरमधिकम्. ९. पल्योप. ममुत्कृष्टं व्यन्तराणाम्:-अनु.
Jain Education international
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org