Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01

SR No.: 004640
Original Sutra Author: N/A
Author: Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust
Total Pages: 372
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 15 MB

Page 126

१०६ श्रीरायचन्द्र-जिनागमसंग्रहे
शतक १.-उद्देशक २. १०६. उ०—गोर्यमा! सव्वत्थोवे मणुस्ससंसारसंचिट्ठणकाले, १०६. उ०—हे गौतम ! मनुष्यसंसारसंस्थानकाळ सौथी नेरइयसंसारसंचिट्ठणकाले असंखेज्जगुणे, देवसंसारसंचिट्ठणकाले थोडो छे, ते करतां नैरयिकसंसारसंस्थानकाळ असंख्येयगुण छे, ते असंखेजगुणे, तिरिक्खजोणिअसंसारसंचिट्ठणकाले अणंतगुणे. करतां देवसंसारसंस्थानकाळ असंख्येयगुण छे अने ते करतां तिर्यंच
योनिकसंसारसंस्थानकाळ अनंतगुण छे.
१२. अथ 'पशवः पशुत्वमश्नवते' इत्यादिवचनविप्रलम्भाद् यो मन्यते अनादौ अपि भवे एकधैव जीवस्यावस्थानमिति बोधनाथै प्रश्नयन आहः-'जीवस्स ण' इत्यादि व्यक्तम्, नवरम्-किंविधस्य जीवस्य ? इत्याहः-आदिष्टस्य अमुष्य नारकादेरित्येवंविशेषितस्य, 'तीतद्धाए'त्ति अनादावतीते काले कतिविधः, उपाधिभेदात् कतिभेदः, संसारस्य भवाद् भवान्तरे संचरणलक्षणस्य, संस्थानमवस्थितिक्रिया, तस्य कालोऽवसरःसंसारसंस्थानकाल:-अमुष्य जीवस्याऽतीतकाले कस्यां कस्यां गतौ अवस्थानमासीद् इत्यर्थः. अत्रोत्तरं चतुर्विधः-उपाधिभेदादिति भावः. तत्र नारकभवाऽनुगतसंसाराऽवस्थानकालस्त्रिधा-शून्यकालः, अशून्यकालः, मिश्रकालश्चेति. तिरश्वां शून्यकालो नास्तीति तेषां द्विविधः, मनुष्य-देवानां तु त्रिविधोऽप्यस्ति आह च:-"सुन्नासुनो मीसो तिविहो संसारचिट्ठणाकालो, तिरियाणं सुनवज्जो सेसाणं होइ तिविहो वि." तत्राऽशून्यकालस्तावदुच्यते-अशून्यकालस्वरूपपरिज्ञाने हि सतीतरौ सुज्ञानौ भविष्यत इति. तत्र वर्तमाने काले सप्तसु पृथिवीषु ये नारका वर्तन्ते तेषां मध्याद् यावत्-न कश्चिदुद्वर्तते, न चाऽन्य उत्पद्यते तावन्मात्रा एव ते आसते, स कालस्टान् नारकानङ्गीकृत्य अशून्य इति भण्यते. आह च:-"आइट्ठसमइयाणं नेरइयाणं न जाव-एको वि, उव्वदृइ अन्नो वा उववज्जइ सो असुनो ओ." मिश्रकालस्तु तेषामेव नारकाणां मध्याद एकादय उद्वत्ताः, यावत्-एकोऽपि शेषस्तावन् मिश्रकालः- शून्यकालस्तु यदा त एवाऽऽदिष्टसामयिका नारकाः सामस्त्येनोद्वत्ता भवन्ति, नैकोऽपि तेषां शेषोऽस्ति स शून्यकाल इति, आह च:-"उब्वट्टे एक्कम्मि वि ता मीसो धरइ जाव-एको वि, निल्लोविएहिं सव्वेहिं वट्टमाणे हि सुन्नो ओ."
शुं कायम जीवनी १२. 'पशुओ पशुपणुं पामे छे' इत्यादि वचनना विप्रलंभथी जे एम माने छे केः-अनादि संसारमा पण जीवनी स्थिती एक ज प्रकारनी रहे छे. तेने एक ज जातनी दशा हवे बोध करवा प्रश्न करता कहे छे केः-[ जीवस्स णं' इत्यादि] सूत्र स्पष्ट छे. विशेष ए के, अहीं केवो जीव लेवो ? तो कहे छे के, नारक वगेरे
रहे? ए विषे विशेषणथी आदिष्ट-युक्त-जीव अहीं लेवो. ['तीतद्धाए'त्ति ] (ते जीवनो) अनादि-आदि विनाना-अतीत काळमां उपाधिना भेदथी केटला विचार.
प्रकारनो संसारसंस्थानकाळ छे ? संसारसंसानकाळ-संसार एटले एक भवथी-एक जींदगीथी-बीजी जींदगीमां जवारूप क्रिया. तेनी जे संस्थानअवस्थान-स्थिर रहेवारूप-क्रिया अने तेनो जे काळ ते संसारसंस्थानकाळ अर्थात् आ जीव अतीत काळमां कइ गतिमा अवस्थित हतो ? तेनो उत्तर आ छेः-जीवनो संसारसंस्थानकाळ उपाधिभेदथी चार प्रकारनो छे. तेमां नारकभव संबंधी संसारावस्थानकाळ त्रण प्रकारनो छे. ते आः-शून्यकाळ , अशून्यकाळ अने मिश्रकाळ. तिर्यंचभव संबंधी संसारावस्थानकाळ वे प्रकारनो छे. कारण के तेमां शून्यकाळ नथी. मनुष्य अने देवोनो तो संसारावस्थानकाळ त्रणे प्रकारनो छे. कयु छ के, “संसारावस्थानकाळ त्रण प्रकारनो कह्यो छे. ते आ प्रमाणेः-शून्य, अशून्य अने मिश्रकाळ. तिर्यंचोने शून्य सिवायनो (बाकीनो) बे प्रकारनो होय छे अने बाकी बीजा बधाओने त्रणे प्रकारनो होय छे." तेमां शरुआतमा अशून्यकाळनु खरूप कहीए छीए. कारण के अशून्यकाळना खरूप- ज्ञान थया पछी ते बीजा बे ( शून्य अने मिश्र ) काळ सुखे समजाय तेम छे. अशून्यकाळ-वर्तमान काळमां साते पृथिवीओमां जे नारको वर्ते छे तेओमाथी ज्यां सुधी कोइ उद्वर्ते ( मरे ) नहीं अने बीजो कोइ उत्पन्न पण थाय नहीं, किंतु जेटला छे तेटला ज रहे,
ते काळ नारकोने आश्रीने 'अशून्य' काळ कहेवाय. कयुं छे के, “वर्तमान काळे वर्तता नैरयिकोमांथी ज्यां सुधी एक पण जीव उद्वर्ते नहीं अने कोइ मिश्रकाळ. बीजो तेमा उत्पन्न पण थाय नहीं त्यां सुधीनो ए काळ अशून्यकाळ कहेवाय छे." हवे मिश्रकाळनुं स्वरूप कहे छेः-ते ज नारकोमाथी एक, बे, त्रण,
चार, पांच; एम करीने बधा उद्वृत्त थया अने ज्यां सुधी तेमां छेवटे एक (नारक) बाकी छे त्यां सुधी मिश्रकाळ छे. अने शून्यकाळ त्यारे ज होइ शके शून्यकाळ. छे के, ज्यारे वर्तमान समयना ते बधा नारको समस्तपणे उद्वृत्त थइ गया, पण तेमां एके बाकी रह्यो नथी त्यारे ( शून्यकाळ कहेवाय छे. ) कह्यु के
के, “उद्वर्तन थतां ज्यां सुधी एक पण बाकी रहे त्यां सुधी मिश्रकाळ अने वर्तमान समयना बधा नारकोना निर्लेपवडे शून्यकाळ अर्थात् ज्यारे एक पण नारक बाकी न रहे त्यारे शून्यकाळ."
अशुन्यकाळ.
१३. इदं च मिश्रनारकसंसाराऽवस्थानकालचिन्तासूत्रं न तमेव वार्तमानिकनारकभवमङ्गीकृत्य प्रवृत्तम् , अपि तु वार्तमानिकनारकजीवानां गत्यन्तरगमनेन तत्रैवोत्पत्तिमाश्रित्य. यदि पुनस्तमेव नारकभवमङ्गीकृत्य इदं सूत्रं स्यात् तदाऽशून्यकालाऽपेक्षया मिश्रकालस्याऽनन्तगुणता सूत्रोक्ता न स्यात्. आह चः-[यं पुण ते जीवे पुडुच्च सुत्तं न तभवं चेव, जइ होज तब्भवं तो अनंतकालो न संभवइ." कस्माद् इति चेत्, उच्यते-ये वार्तमानिका नारकास्ते स्वाऽऽयुष्ककालस्याऽन्ते उद्वर्तन्ते, असंख्यातमेव च तदाऽऽयुः,अत उत्कर्षतो द्वादशमौहर्ति
१. मूलछायाः-गौतम ! सर्वस्तोको मनुष्यसंसारसंस्थानकालः, नैरयिकसंसारसंस्थानकालोऽसंख्येयगुणः, देवसंसारसंस्थानकालोऽसंख्येयगुणः, तिर्यग्योनिकसंसारसंस्थानकालोऽनन्तगुण:-अनु.
१. प्र० छायाः-शून्याऽशून्यो मिश्रत्रिविधः संसारसंस्थानकालः, तिरश्चां शून्यवर्जः शेषाणां भवति त्रिविधोऽपि. २. आदिष्टसमयानां नैरयिकाणा न यावत्-एकोऽपि, उद्वर्ततेऽन्यो वा उपपद्यते सोऽशुन्यस्तु. ३. उदृत्ते एकस्मिन् अपि तावद् मिश्रो धरति यावत्-एकोऽपि, निर्लेपितैः सर्वेः वर्तमानैर्हि शून्यस्तु. ४. एतत् पुनस्तान् जीवान् प्रतीत्य सूत्रं न तद्भवं चैव, यदि भवेत् तद्भवं ततोऽनन्तकालो न संभवतिः-अनु.
www.jainelibrary.org.