Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01

SR No.: 004640
Original Sutra Author: N/A
Author: Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust
Total Pages: 372
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 15 MB

Page 115

९५
शतक १.-उद्देशक २.
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र. संज्ञिभूतास्ते महावेदनाः, तीव्राऽशुभाध्यवसायेनाऽशुभतरकर्मबन्धनेन महानरकेषूत्पादात्. असंज्ञिभूतास्तु अनुभूतपूर्वासंज्ञिभवाः, ते चासंज्ञित्वादेव अत्यन्ताऽशुभाध्यवसायाऽभावाद् रत्नप्रभायामनतितीव्रवेदननरके त्पादाद् अल्पवेदनाः. अथवा संज्ञिभूताः पर्याप्तकीभूताः, असंज्ञिनस्वपर्याप्तकाः,ते च क्रमेण महावेदनाः, इतरे च भवन्तीति प्रतीयते एव" इति.
३. समकर्म-कर्मनी 'समानता संबंधी प्रश्नवाळा-सूत्रमा ['पुव्योववन्नगा य पच्छोववन्नगा य'त्ति] (ए सूत्र छे तेनो अर्थ आ छ:-) जेओ पहेला समकर्म. उत्पन्न थएला छे ते पूर्वोत्पन्न अने बीजाओ (जेओ पछी उत्पन्न थएला छे ते) पश्चादुत्पन्न. ते बन्नेमा पूर्वोत्पन्न नैरयिको ओछा कर्मवाळा छे, कारण के, पूर्वोत्पन्न बने
और पोतानं आयष्य अने बीजा सात कर्मो घणां वधारे वेद्या छे अने पश्चादुत्पन्न नैरयिको तो महाकर्मवाळा छे, कारण के, तेओए पोतानुं आयुष्य परापुरपाल अने बीजा सात कर्मो घणां ओछां वेद्यां छे. ए सूत्र समान स्थितिवाळा नैरयिकोनी अपेक्षाए कयुं छे, परंतु भिन्न (जुदी जुदी) स्थितिवाळा नैरयिकोंनी. अपेक्षाए कमु नथी. जो एम न स्वीकारवामां आवे तो बांधो आवे छे, ते आ छेः-रत्नप्रभा पृथिवीमा उत्कृष्ट स्थितिवाळा कोइ एक नैरयिकर्नु घj आयुष्य क्षीण थयु अने पल्योपम जेटलं आयुष्य बाकी रह्यं ते वखते ते ज रत्नप्रभा पृथिवीमा दश हजार वर्षना आयुष्यवाळो कोइ नैरयिक उत्पन्न थयो तो जेनं पल्योपम जेटलं आयुष्य बाकी छे ते पूर्वोत्पन्नक थयो अने जे नवो दश हजार वर्षनी स्थितिवाळो नैरयिक उत्पन्न थयो छे ते पश्चादुत्पन्नक मा सूत्र कोने घटे। थयो. हवे जो पूर्वोक्त सूत्र (जे पूर्वोत्पन्नक होय ते अल्पकर्मवाळो अने जे पश्चादुत्पन्नक होय ते महाकर्मवाळो) सर्वत्र नैरयिकोमा घटाववामां आवे तो शुं पेला पल्योपम आयुष्यवाळा पूर्वोत्पन्नक करतां ते पश्चादुत्पन्नक दश हजार वर्षनी स्थितिवाळो नैरयिक महाकर्मवाळो छे' एम कही शकाय। न ज कहेवाय. कारण के, ते पश्चादुत्पन्नक करतां पूर्वोत्पन्नक नैरयिकनी घणी लांबी स्थिति छ माटे आ ठेकाणे तो पश्चादुत्पन्नक करतां पूर्वोत्पन्नक महा. कर्मवाळो छे तेथी-आ वांधो न आवे माटे-पूर्वोक्त सूत्र समानस्थितिवाळा नैरयिकोनी अपेक्षाए ज जाणवू पण बधे न जाणवू. ए प्रमाणे वर्णसूत्रमा पण वर्ण. जाणवू-पूर्वोत्पन्न नैरयिक ओछा कर्मवाळो होवाथी तेनो विशुद्ध वर्ण छे अने पश्चादुत्पन्नक नैरयिक बहु कर्मवाळो होवाथी अविशुद्धतर वर्णवाळो छे. ए प्रमाणे लेश्यासूत्रमा पण जाणवं. अहीं 'लेश्या' शब्दवडे भावलेश्या लेवी, कारण के द्रव्यलेश्या तो वर्णसूत्रमा वर्णना कथन द्वारा कहेवाइ गइ छे. लेश्या. [समवेअण'त्ति] समान वेदनावाळा-सरखी पीडावाळा, ['संनिभूति] संज्ञा एटले सम्यग्दर्शन, जे सम्यग्दर्शनवाळा ते संज्ञिओ, अने जेओ संज्ञिपणुं संतिभूत. पाम्या छे तेओ 'संज्ञिभूत' कहेवाय. अथवा पहेलां जे असंशिओ होइ पछी संज्ञिओ थएला होय ते 'संज्ञिभूत' कहेवाय अर्थात् मिथ्यादर्शनने छोड़ी जेओ जन्मथी सम्यग्दर्शनयुक्त उत्पन्न थएला होय तेओ 'संज्ञिभूत' कहेवाय. "जे संज्ञिभूत नैरयिको छे तेओ मोटी पीडावाळा छे, कारण के, तेओ अन्य. पोताना पूर्वे करेल कर्मना फलने संभारे छे अने पश्चात्तापपूर्वक कहे छे के, अहो । | अमने आ अणधार्यु मोटुं विशाळ दुःख आवी पड्युं छे, अमे. पूर्व जन्ममा अरिहंत भगवंते कहेलो सकल दुःखनो नाशक धर्म आचर्यो नहीं. पण अमारं चित्त विषयसुखना विषम (वसमा) झेर जेवा परिभोग करवाना ललचायु-उगायु. तेथी ज अमारे आ कष्ट सहवू पडे छे. आ प्रमाणे ते संज्ञिभूत नैरयिकोने मोटुं मानसिक दुःख थाय छे माटे तेओ मोटी पीडावाळा छे. अने जेओ असंज्ञिभूत-मिथ्यादृष्टिओ-छे तेओ तो 'भोगवातुं आ दुःख आपणा कर्मनुं फळ छे' एम न जाणता होवाथी तेओ मन असपिभूत. उपतापरहित छे माटे तेओ मानसिक दुःखरहित होवाथी ओछी पीडावाळा छे." एम कोइ कहे छे. बीजाओ तो कहे छे के-"संज्ञिओ एटले पंचें- इतर. द्वियवाळा संशि जीवो, भूत-नारकपणुं पामेला, अर्थात् पंचेंद्रियवाळा जे संज्ञिजीवो नारकपणुं पाम्या छे ते 'संज्ञिभूत' कहेवाय, तेवा संज्ञिभूत नैरयिको मोटी पीडावाळा छे, कारण के, तेओने अशुभ परिणाम तीव्र छे माटे तेओ घणु अशुभ कर्म बांधता होवाथी महानरकोमा उत्पन्न थाय छे, अने जेओ पूर्वे असंज्ञि होइ (असंज्ञिपणुं अनुभवी) पछी नारळपणुं पामेला छे तेओ 'असंज्ञिभूत' कहेवाय. ते असंज्ञिभूत नैरयिकोने पोताना असंजिपणाने लीधे अत्यंत अशुभ परिणाम न होवाथी तेओनी उत्पत्ति रत्नप्रभामा तीव्रवेदना विनाना नरकमां थाय छे अने तेथी तेओ अल्पवेदनावाळा.छे. अथवा संज्ञिभूत एटले पर्याप्त थएला-जेओनु शरीरादिक पूर्ण रचाइ गयुं छे एवा, अने तेथी जुदा-अपर्याप्त रहेला-ते 'असंज्ञिभूत' कहेवाय. तेमा मिनाय. जे पर्याप्त नैरयिको छे ते मोटी पीडावाळा छे अने जे अपर्याप्त नैरयिको छे ते ओछी पीडावाळा छे, एम जणाय ज छे.
४..'समकिरिय' ति समास्तुल्याः, क्रियाः कर्मबन्धनिबन्धनभूताः आरम्भिक्यादिका येषां ते समक्रियाः. 'आरंभिय'त्ति आरम्भः पृथिव्यादिउपमर्दः, स प्रयोजनं कारणं यस्याः सा आरम्भिकी, 'पारिग्गहिय' त्ति परिग्रहो धर्मोपकरणवर्जवस्तुस्वीकारः, धर्मोपकरणमूर्छा च; स प्रयोजनं यस्याः सा पारिग्रहिकी. 'मायावत्तियत्ति मायाऽनार्जवम् , उपलक्षणत्वात् क्रोधादिरपि च सा प्रत्ययः कारणं यस्याः सा मायाप्रत्यया. अप्पचक्खाणकिरिय'त्ति अप्रत्याख्यानेन निवृत्त्यभावेन क्रिया कर्मबन्धादिकरणम्-अप्रत्याख्यानक्रियेति. 'पंच किरियाओ कज्जति'त्ति क्रियन्ते. कर्मकर्तरि प्रयोगोऽयम् , तेन भवन्तीत्यर्थः. 'मिच्छादसणवत्तियत्ति मिध्यादर्शनं प्रत्ययो हेतुर्यस्याः सा मिथ्यादर्शनप्रत्यया, ननु मिथ्यात्वा-ऽविरतिकषाय-योगाः कर्मबन्धहेतव इति प्रसिद्धिः. इह तु आरम्भादयस्तेऽभिहिता इति कथं न विरोधः ! उच्यते-आरम्भ-परिग्रहशब्दाभ्यां योगपरिग्रहः-योगानां तद्रूपत्वात् , शेषपदैस्तु शेषबन्धहेतुपरिग्रहः प्रतीयत एवेति. तत्र सम्यग्दृष्टीनां चतस्र एव, मिथ्यात्वाभावात्. शेषाणां तु पञ्च अपि, सम्यगमिथ्यात्वस्य मिथ्यात्वेनैवेह विवक्षितत्वादिति. 'सव्वे समाउया' इत्यादिप्रश्नस्य निर्वचनचतुर्भया भावना क्रियते-निबद्धदशवर्षसहस्रप्र. माणाऽऽयुषो युगपच्चोत्पन्ना इति प्रथमभङ्गः. तेष्वेव दशवर्षसहस्रस्थितिषु नरकेष्वेके प्रथमतरमुत्पन्नाः, अपरे तु पश्चादिति द्वितीयः. अन्यैविषमायुर्निबद्धैः कैश्विद् दशवर्षसहस्रस्थितिषु, कैश्चिच्च पञ्चदशवर्षसहस्रस्थितिषु उत्पत्तिः पुनर्युगपदिति तृतीयः. केचित् सागरोपमस्थितयः, केचित् तु दशवर्षसहस्रस्थितयः, इत्येवं विषमाऽऽयुषो विषममेव चोत्पन्ना इति चतुर्थः. इह संग्रहगाथा:-"आहाराईस समा कम्मे, वने, तहेव लेस्साए, वेयणाए, किरियाए, आउय उववत्ति चउभंगी."
१. आ शब्द 'चि' प्रत्ययना योगधी बने छे:-श्रीअभयदेव. १ प्र. छायाः- आहारादिषु समाः कर्मणि, वणे, तथैव लेश्यायाम् , वेदनायम्, क्रियायामायुषि उपपत्तौ चतुर्भशी:-अनु.