Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01

SR No.: 004640
Original Sutra Author: N/A
Author: Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust
Total Pages: 372
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 15 MB

Page 114

९४
श्रीरायचन्द्र-जिनाग़मसंग्रहे
शतक १.-उद्देशक २. अधिक आहार अने कर्यु छे. हवे आहारना अने उच्छ्वासना प्रश्न निर्वचन कहे छः-['तत्थ णं' इत्यादि] जेना करतां जेओ मोटा शरीखाळा छे तेओ तेनी अपेक्षाए अल्प आहार. (नाना शरीरवाळा करता) घणा पुगलोनो आहार करे छे. कारण के, तेओ मोटा शरीरवाळा छे. लोकमां पण देखाय छे के, जे मोटा शरीरवाळो छ
ते घणुं खानारो छे अने जे नाना शरीरवाळो छे ते थोडं खानारो छे. उदाहरण तरीके जेम, हाथी अने ससलो. वळी तथाप्रकारना मनुष्यनी पेठे कोइ मोटा शरीरवाळो पण ओछु खाय छे अने कोइ नाना शरीरवाळो पण वधारे खाय छे, माटे शरीरना मोटापणा के नानापणाने लीधे आहारनी जे अधिकता अने न्यूनता कही छे ते प्रमाणे सर्वत्र-बधे ठेकाणे-नथी होतुं पण झाझा भागे एवं बने छे, अने झाझा भागे एम बनतुं होवाथी-बाहुल्यपक्षनो अहीं आश्रय करेलो होवाथी-नैरयिकोमा मोटा शरीरवाळो वधारे आहार करे अने नाना शरीरवाळो ओछो आहार करे, एम समजवं. पण विपरीत-मोटा शरीरवाळो थोडो आहार करे अने नाना शरीरवाळो वधारे आहार करे-न समजवु. वळी उपपातादि सद्वेद्य सिवायना समये ते नैरयि
कोने तद्दन-सर्वथा-असद्वेद्यनुं उदयवर्तिपणुं होवाथी जेम मोटा शरीरवाळा छे तेम मोटुं दुःख अनुभवे छे अने आहारमा तीव्र अभिलाषवाळा होय छे. परिणाम. ['बहुतराए पोग्गले परिणामेति'त्ति] परिणाम आहारना पुद्गलोने अनुसार होवाथी 'बहुतर-घणा' एम कयुं छे. अने जो के परिणाम विषे काइ पूज्यु अधिक अने अरुप नथी तो पण ते आहारना कार्यरूप होवाथी विना पूछ्ये कसो छे. तथा ['बहुतराए पोग्गले उस्ससंति'त्ति] 'उस्ससंति' एटले उच्छ्वासरूपे ग्रहण करे श्वासोच्छ्वास. छ, ['नीससंति'त्ति] एटले निःश्वासरूपे मूके छे, कारण के, तेओ मोटा शरीरवाळा छे. लोकमां पण देखाय छे के, मोटा शरीरवाळाने तेनी समानजातीय
अने इतरजातीय (नाना शरीरवाळा) नी अपेक्षाए बहु उच्छ्वास अने निःश्वास होय छे अने दुःखित (जीव) पण तेवा ज प्रकारनो होय छे तथा नारको वारंवार माहार पण दुःखित होवाथी घणा पुद्गलोने उच्छवासरूपे ग्रहण करे छे. तथा आहारर्नु ज कालकृत वैषम्य कहे छेः-['अभिक्खणं आहारेति'त्ति जे जेना भने श्वासोवास. करतां मोटा शरीरवाळो छे ते तेनी अपेक्षाए शीघ्र शीघ्रतर (वारंवार) आहारनुं ग्रहण करे छे. ['अभिक्खणं उस्ससंति, अभिक्खणं नीससंति'] एओ मोटा
शरीरवाळा होवाने लीधे अत्यंत दुःखित होवाथी निरंतर उच्छ्वासादिक ले छे. तथा [जे ते' इत्यादि] ['अप्पसरीरा अप्पतराए पुग्गले आहारेति'त्ति जे जेनाथी नाना शरीरवाळा छेते तेनाथी (मोटा शरीरवाळाना खावाना पुद्गलोनी अपेक्षाए) अल्पतर पुद्गलोनो आहार करे छे, कारण के तेओ अल्पशरीर छे.['आहच आहारेति'त्ति] कदाचित् आहार करे छे. कदाचित् आहार करता नथी अर्थात् महाशरीरवाळाना आहारग्रहणना अंतरालनी अपेक्षाए घणा कालना अंतराले आहारनुं ग्रहण करता नथी. [ आहच्च उस्ससंति, आहच्च नीससंति'त्ति] एओ नाना शरीरवाळा होवाथी ज मोटा शरीरवाळानी अपेक्षाए थोडा दुःखी छे. माटे कदाचित्-आंतरे आंतरे-उच्छ्वासादि करे छे. 'नारको निरंतर ज श्वासादिक करे छे' ए प्रमाणे जे पहेलां कर्ष छे ते मोटा शरीरवाळा नारकोनी अपेक्षाए जाणवू. अथवा 'कदाचित् आहार करे छे अने कदाचित् उच्छ्वासादिक करे छे' एनो बीजो अर्थ आप्रमाणे छे:-अपर्याप्त (पूरुं शरीर न बंधायुं होय एवा) समयमा नैरयिको नाना शरीरवाळा होवाथी लोमाहार करी शकता नथी. माटे लोमाहारने लेबानी अपेक्षाए तेओ. आहार करता नथी अने बीजे समये-पर्याप्त थयाना (शरीर पूरुं बंधायाना)समये-आहार करे छे माटे कदाचित् आहार करे छे अने कदाचित् आहार नथी करता. तेम ज ज्यारे तेओ उच्छ्वासाऽपर्याप्त (उच्छ्वास लेवाने पूरती शक्तिरहित) होय छे त्यारे उच्छ्वास नधी लेता अने ते माटे ज्यारे तेओ पूरती शक्ति पामे छे त्यारे उच्छ्वास ले छे माटे कदाचित् उच्छ्वासादि करे छे अने कदाचित् उच्छ्वासादि नथी करता. [ से तेणटेणं गोयमा! एवं वुच्चइ-'नेरइया सव्वे नो समाहारा' इत्यादि] अर्थात् हे गौतम! ते हेतुथी एम कहेवाय छे के, 'बधा नैरयिको समान आहारवाळा नथी' इत्यादि निगमन सूत्र कहेवू.
अथातर,
३. समकर्मसूत्रे 'पुव्वोववनगा य, पच्छोववनगा यत्ति पूर्वोत्पन्नाः प्रथमतरमुत्पन्नाः, तदन्ये तु पश्चादुत्पन्नाः, तत्र पूर्वोत्पन्नानामाऽऽयुषस्तदन्यकर्मणां च बहुतरवेदनाद् अल्पकर्मत्वम् , पश्चादुत्पन्नानां च नारकाणामायुष्कादीनामल्पतराणां वेदितत्वाद् महाकर्मत्वम्. एतच्च सूत्रं समानस्थितिका ये नारकास्तानङ्गीकृत्य प्रणीतम् , अन्यथा हि रत्नप्रभायामुत्कृष्टस्थिते रकस्य बहुन्यायुषि क्षयमिते पल्योपमावशेषे च तिष्ठति, तस्यामेव रत्नप्रभायां दशवर्षसहस्रस्थितिारकोऽन्यः कश्चिदुत्पन्न इति कृत्वा प्रागुत्पन्नं पल्योपमायुष्कं नारकमपेक्ष्य किं वक्तुं शक्यं 'महाकर्मा' इति ! एवं वर्गसूत्रे-पूर्वोत्पन्नस्याऽल्पं कर्म ततस्तस्य विशुद्धो वर्णः, पश्चादुत्पन्नस्य च बहुकर्मत्वाद् अविशुद्धतरो वर्ण इति. एवं लेश्यासूत्रेऽपि, इह च लेश्याशब्देन भावलेश्या ग्राह्या, बाह्यद्रव्यलेश्या तु वर्णद्वारेणैव उक्तेति. 'समवेयण' त्ति समवेदनाः समानपीडाः. 'सन्निभूय'त्ति संज्ञा सम्यग्दर्शनम् , तद्वन्तः संज्ञिनः, संज्ञिनो भूताः-संज्ञित्वं गताः संज्ञिभूताः. अथवा असंज्ञिनः संज्ञिनो भूताः संज्ञिभूताः-च्विप्रत्यययोगाद् मिथ्यादर्शनमपहाय सम्यग्दर्शनजन्मना समुत्पन्ना इति यावत्. "तेषां पूर्वकृतकर्मविपाकमनुस्मरताम्-अहो !! महद् दुःखसंकटमिदमकस्मादस्माकमापतितम् , न कृतो भगवदर्हत्प्रणीतः सकलदुःखक्षयकरो विषयविषमविषपरिभोगविप्रलब्धचेतोभिर्धर्मः, इत्यतो महद दुःखं मानसमुपजायते, अतो महावेदनास्ते. असंज्ञिभूतास्तु मिथ्यादृष्टयः, ते तु 'खकृतकर्मफलमिदम्' इत्येवमजानन्तोऽनुपतप्तमानसा अल्पवेदनाः स्युः" इत्येके. अन्ये त्वाहुः-"संज्ञिनः संज्ञिपञ्चेन्द्रियाः सन्तो भूता नारकत्वं गताः
१. अहीं मूळसूत्रमा 'जे' शब्द मूकवाथी ज काम चाले छे तो पण जे 'जे ते' ए वे शब्दो मूक्या छे ते भाषामात्र ज छे:-श्रीअभयदेव.
२. जेम आपणे मनुष्यो आपणा खावाना पदार्थने मुख द्वारा लइ शरीरने पोषीए छीए तेम ज मुख विनाना जीवो पण जेओ रोमवाळा होय तेओ पोताना रोम (रंवाटा) द्वारा खावानी वस्तुने अंदर पहोंचाडे छ अने जेओ रोम विनाना छे तेओ पोताना शरीरद्वारा ज खावानी चीजने अंदर उतारे छे. शास्त्रकारोए आहारना त्रण प्रकार दर्शाव्या छे:-प्रक्षेपाहार--कवलाहार. रोमाहार अने ओजआहार. कवलाहार कोळीयारूप आहार अर्थात् खाद्य वस्तुने मुखमा प्रक्षेपीने-नाखीने-लेवातो जे आहार ते प्रक्षेपाहार. रुवाटा द्वारा लेवातो जे आहार ते रोमाहार के लोमाहार अने शरीर द्वारा लेयातो जे आहार ते ओजआहार. कयुं छे के:"सरीरेणोयाहारो, तयाइ फासेण लोमआहारो, पक्खेवाहारो पुण कवलिओ "शरीरथी जे आहार ते ओजआहार, चामडीवडे स्पर्शपूर्वक जे आहार होइ नायवो."-चतुर्थकर्मग्रन्थ, गा. टी-७ (भा० पृ-१०४.) ते लोमआहार अने कोळीयारूप आहार ते प्रक्षेपाहार."-चतुर्थकर्मग्रंथ,
गा. टी-७ (भा• पृ-१०४):-अनु.