________________
शतक १.-उद्देशक १.
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र.
बनान्तर-वन विशेष, तेमां थएला वानमन्तर. केटलाक तो कहे छे केः-"वनने विषे थएला ते 'वान' कहेवाय, वान जे व्यंतरी ते वानव्यंतरो, बानण्यंतर, वानव्यंतरोना आ स्थान ते धानमंतर अथवा वानन्यंतर." ते वानन्यंतर देवलोकोमा एटले देवाश्रयोमा [ 'देवत्ताए उववत्तारो भवंति' ति] (पहेलां आवी गएला 'ये इमे' ए स्थले 'यत्' शब्दने ग्रहण करवाथी) 'ते'-तेओ देवपणे उत्पन्न थाय छे ए प्रमाणे जोवं. [तेसिं'ति ] जेओ अकामनिर्जरावाळा जीवो देवलोकमां उत्पन्न थाय छे तेओना. [ से जहा नाम ऐत्ति ] ते जेवी रीते [ 'इह'त्ति ] आ मर्त्यलोकमां । 'असोगवणे ] अशोकवन, अशोकादिगा पनो. अशोकादि वृक्षो प्रसिद्ध ज छे. विशेष, [ 'सत्तवन्न'त्ति ] सप्तपर्ण-सप्तच्छद-सादड-नामनुं वृक्ष, [ 'कुसुमिय'त्ति ] कुसुमित-पुष्पोवाळु, ['माइय'त्ति] मयूरित-उत्पन्न थएला पुष्पविशेषवाळु-मॉरवाळु, [ 'लवइय'त्ति] लवकित-उत्पन्न भएलां पल्लवोवाळु अर्थात् अंकुरावाळ, [थवइय'त्ति ] स्तबकितउत्पन्न थएला पुष्योना गुच्छावाळु, ['गुलुइय'त्ति ] थएला गुल्मक-लतासमूह-वाळु, (लताओना समूहने 'गुल्म' कहे छे.)[ 'गुच्छिय'त्ति] उत्पन्न थएल गुच्छावाळ, (पांदडाना समूहुने 'गुच्छ' कहे छे.) जो के नामकोशमा 'स्तबक' अने 'गुच्छ' ए बन्ने शब्दो एक अर्थबाळा कसा छे, तो पण अहीं स्तबकपुष्पनो गुच्छ अने गुच्छ-पांदडानो गुच्छ जाणवो. [ 'जमलिय'त्ति ] ते वनना वृक्षो पंक्तिवडे तुल्य व्यवस्थित गोठवाएला-होवाथी यमलवाळु,'
जुवलिय'त्ति ] तेना वृक्षो जोडलापणे उत्पन्न थएला होवाधी युगलित, [ 'विणमिय'त्ति ] विनमित-विशेषप्रकारे पुष्प अने फलना भारथी नमेलं, Pणमिय'त्ति] ते ज पुष्प अने फलना भारथी नमवाने शरु थएलं होवाथी प्रणमित, तथा सारी रीतिए सुविभक्त-अत्यंत विभागवाळी-छूटी छटीपिण्डी-लंबिओ-अने मंजरीओ, तद्रूप जे अवतंसको-मुकुटो, तेने धारण करनालं, ते 'सुविभक्तपिण्डीमञ्जर्यवतंसकधर' कहेवाय. पछी 'कुसुमित' वगेरे पदोनो कर्मधारय (समास ) करवो.
38. 'सिरीए'त्ति श्रिया वनलक्ष्म्या, 'स्वसोभमाणे उवसोभमाणे त्ति इह च द्विर्वचनमाभीक्ष्ण्ये भृशत्वे इत्यर्थः, 'आइन'त्ति क्वचित प्रदेशे देवानां देवीनां च वृन्दैरात्मीयाऽऽत्मीयाऽऽवासमर्यादाऽनुलङ्घनेन व्याप्ताः, 'आङ्'शब्दोऽत्र मर्यादावृत्तिः, तथा क्वचित्तु 'विइन्न'त्ति तैरेव वन्दैनिजाऽऽवाससीमोलानेन व्याप्ताः, 'वि'शब्दो विशेषवाची. 'उवत्थड'त्ति उपस्तीर्णाः, 'उप'शब्दस्सामीप्यार्थः, 'स्तृग' वाऽऽच्छादनार्थः, ततश्चोत्पतद्भिर्निपतद्भिश्चाऽनवरतक्रीडासक्तैरुपर्युपरि च्छादिताः. 'संथड'त्ति संस्तीर्णाः, 'सं'शब्दः परस्परसंश्लेषार्थः, ततश्च क्वचित तैरेव क्रीडमानैरन्योन्यस्पर्धया समन्ततश्चलद्भिराच्छादिता इति. 'फुड'त्ति स्पृष्टाः-आसन-शयन-रमण-परिभोगद्वारेण परिभुक्ताः, स्फुटा वा सप्रकाशाः, व्यन्तरसुरनिकरकिरणविसरनिराकृतान्धकारतया. 'अवगाढगाढ'त्ति गाढं बाढम् , अवगाढास्तैरेव सकलक्रीडास्थानपरिभोगनिहितमनोभिरधोऽपि व्याप्ताः, 'गाढाऽवगाढाः' इति वाच्ये प्राकृतत्वाद् 'अवगाढगाढाः'. इह च देवत्वयोग्यस्य जीवस्याभिधाने तदयोग्यः सामर्थ्यादवसीयंत एवेति 'अत्थेगइए नो देवे सिया' इत्येतस्यादावुक्तस्य पक्षस्य निर्वचनं कृतं द्रष्टव्यमिति. अथोद्देशकनिगमनार्थमाह:--- सेवं भंते ! सेवं भंते !' त्ति यन्मया पृष्टम् , तद् भगवद्भिः प्रतिपादितम् , तदेवम्-इत्थमेव भदन्त ! नान्यथा, अनेन भगवद्वचने बहुमानं दर्शयति, द्विर्वचनं चेह भक्तिसंभ्रमकृतमिति. एवं कृत्वा भगवान् गौतमः श्रमणं भगवन्तं महावीरं वन्दते, नमस्यति चेति.
भगवत्सुधर्मखामिप्रणीते श्रीभगवतीसूत्रे प्रथमशते प्रथम उद्देशके श्रीअभयदेवसूरिविरचितं विवरणं समाप्तम्.
३६. ['सिरीए'त्ति] श्रिया-वननी शोभावडे ['उँवसोभमाणे उवसोभमाणे'त्ति] अत्यंत शोभता. ['आइन्न'त्ति ] पोतपोताना आवासनी वानयंतरोना मर्यादाने नहीं अतिक्रमीने देवोना अने देवीओना समूहवडे कोइ एक प्रदेशमा व्याप्त थएला. ['विइण्ण'त्ति ] पोतपोताना आवासनी मर्यादाने र
ओलंघीने ते ज देव देवीओना समूहवडे कोइ एक प्रदेशमा व्याप्त थएला. ['उवत्थड'त्ति] उपस्तीर्ण-निरंतर क्रीडामां आसक्त, उंचे जता तथा नीचे जता देव देवीओना समूहवडे उपरा उपर आच्छादित. [ 'संथड'त्ति ] संस्तीर्णाः–कोइ एक प्रदेशमा एक बीजानी स्पर्धावडे क्रीडा करता अने चार तरफथी चालता ते देव देवीओना समूहवडे आच्छादित. [ 'फुड'त्ति ] स्पृष्ट-बेसवा, सूवा, अने रमवारूप अनेक परिभोगोवडे भोगवेला. अथवा स्फुट-व्यन्तर देव देवीना समूहना किरणना विस्तारवडे अंधकारने दूर करेलो होवाथी प्रकाशवाळा. [ 'अवर्गीढगाढ'त्ति ] गाढ-अत्यंत, अवगाढसकल क्रीडास्थानने विषे परिभोगमा निहित स्थापेल-मनवाळा ते ज देव देवीओना समूहवडे नीचे पण व्यापेला. अहीं देवपणाने योग्य जीवोनुं
१. आ शब्दनी उत्पत्ति वर्णागम करवाथी-'वन' अने अंतर' शब्दनी वच्चे 'म्' उमेरवाथी-थाय छे. २. 'से' शब्द · 'अर्थ' शब्दना अर्थमां छे. ३. 'नाम' शब्द संभावना के अलंकार अर्थमां छे. ४. 'ए' शब्द आमंत्रण के अलंकार अर्थमा छे. ५. 'असोगवणं इइ वा' एम मूकवू जोइए, छतां प्राकृतना धोरणने अनुसरी अनुखारनो लोप करी अने 'ण' साथे एक 'इ'नो संधि करी 'असोगवणे इ वा' एम मूक्युं छे. 'इई' शब्द उपदर्शन अर्थवाळो छे. अथवा 'असोगवणे' ए प्रथमा (पेली) विभक्तिनुं रूप छे अने 'इ' शब्द तो वाक्यालंकारमा छे. ६. 'प्रणमित' आ शब्दमा 'प्र'नो 'आरंभ' अर्थ छे. ७. अहीं एक ज शब्दनो बेवडो उच्चार करी शोभानी अधिकता दर्शावी छे. ८. 'आ' शब्दनो 'मर्यादा' अर्थ छे. १. 'वि' शब्दनो 'विशेष' अर्ध छे. १०. 'उप' शब्दनो अर्थ 'समीपता' छे अने 'स्तृग्' धातुनो अर्थ 'आच्छादन' छे. ११. 'सम्' शब्दनो अर्थ 'परस्परसंश्लेष' है. १२. 'गाढवगाढ' मूकवाने बदले जे 'अवगाढगाढ' मूक्युं छे ते प्राकृतना धोरण प्रमाणे छ:-श्रीअभयदेव.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org