________________
श्रीरायचन्द्र-जिनागमसंग्रहे
शतक १.-उद्देशक १. कर्मने दूर कयाँ नथी अने आगामी आवता-काळविषयक प्राणातिपातादि पाप कर्मने वा नथी एवो जीव) आ विशेषणवडे भूत अने भविष्यत्काळविषयक पाप कर्मना निषेधनो अभाव कह्यो. अने 'असंयत' तथा 'अविरत' विशेषणवडे वर्तमानकाळविषयक, पाप कर्मर्नु असंवरणअरुंधन-नहीं रोकवू-कमु. अथवा जेणे तप करवावडे मरण काळनी पहेलानु पाप कर्म खपायुं नथी अने आश्रवना- निरोधवडे मरण काळमां पण पाप कर्म वर्जेलं नथी ते 'अप्रतिहतप्रत्याख्यातपापकर्मा' कहेवाय. अथवा जेणे सम्यग्दर्शननो स्वीकार करी पाप कर्म दूर कर्यु नथी अने सर्वविरतिनो अंगीकार करी ज्ञानावरणीयादि अशुभ पाप कर्म वयु नथी ते 'अप्रतिहतप्रत्याख्यातपापकर्मा' कहेवाय. [ 'इओ'त्ति ] इतः-अहींथी-एटले के जणाववावाळाने प्रत्यक्ष-सम्मुख देखाता-तिर्यंच भव अथवा मनुष्य भवथी च्यवेलो-मरेलो जीव [ 'पेच'त्ति ] प्रेत्य-जन्मान्तरमा देव थाय? आ प्रमाणे प्रश्न छे. जे इमे जीवत्ति ] आ प्रत्यक्ष आसन्न देखाता जे पंचेन्द्रिय तिर्यचो, अथवा मनुष्यो. [ 'गाम'-इत्यादि] ग्राम, आकर, नगर, निर्गम, राजधानी, खेर्ट, कर्बट, मडंब, द्रोणमुख, पत्तन, आश्रम अने सेन्निवेश तेने विषे (ग्रामादिने विषे) अथवा गाम वगेरे जे सन्निवंशो-स्थानो-तेने विषे, [ 'अकामतण्हाए'त्ति] अकाम तृष्णा एटले निर्जरादिनी अभिलाषाने नहीं राखवावाळानी जे तृष्णा-तरस ते अकामतृष्णा-तेवडे, आवी जरीते अकामक्षुधावडे, [ 'अर्कामबंभचेरवासेणं'ति ] निर्जरादिनी अभिलाषाने नहीं राखवावाळा, अथवा अभिप्रायरहित जे स्त्री बगेरेने भोगववामात्रना अभावरूप ब्रह्मचर्य, ते ब्रह्मचर्यवडे वास-रात्रिने विषे शयन-ते 'अकामब्रह्मचर्यवास' कहेवाय-तेवडे, ['अकामअण्हाणग-सेय-जल्ल-मल. पंक-परिदाहणं'ति] अने अभिप्रायरहित जे 'नान न करतुं' वगेरे. तेओथी थतो जे परिदाह-दाह-तेवडे, तेने विषे खेद-परसेवो. जे शरीरमांथी नीकळे छे अने लागे छे, ते जल्ल अर्थात् मात्र रज. कठिन थएली धूळ ते मल. परसेवा वडे भीनो थएलों मेल ते पंक.
प्रामावि.
३५. 'अप्पतरो वा भुज्जतरो वा कालं'ति प्राकृतत्वेन विभक्तिपरिणामादल्पतरं वा, भूयस्तरं वा बहुतरं कालं यावत्, वाशब्दौ देवत्वं प्रति अल्पे-तरकालयोः समताऽभिधानार्थों, केवलं देवत्वे सामान्यतः सत्यपि अल्पतरकालमऽकामनिर्जरावतामविशिष्टं तत् स्यात्, इतरेषां तु विशिष्टमिति. 'अप्पाणं परिकलेसतित्ति विबाधयन्ति, 'कालमासे'त्ति कालो मरणम् , तस्य मासः प्रक्रमादवसरः कालमासस्तत्र 'कालं किच्च'त्ति मृत्वा 'वाणमंतरेस'त्ति वनान्तरेषु वनविशेषेषु भवाः-वर्णाऽऽगमकरणाद् वानमन्तराः. अन्ये त्वाहु:-"वनेषु भवा वानास्ते च ते व्यन्तराश्चेति वानव्यन्तरास्तेषामेते वानमन्तराः, वानव्यन्तरा वा" अतस्तेषु देवलोकेषु देवाश्रयेषु, 'देवत्ताए उववत्तारो भवंति'त्ति 'ये इमे' इत्यत्र यच्छब्दोपादानात् ते देवतयोपपत्तारो भवन्तीति द्रष्टव्यम्, 'तेसिं'ति ये देवलोकेष्वकामनिर्जरावन्तो देवतयोत्पद्यन्ते तेषामिति. 'से जहा नाम ए'त्ति 'से'त्ति अथ यथा येन प्रकारेण 'नामे'त्ति संभावने, वाक्यालंकारे वा. 'ए'त्ति आमन्त्रणार्थः. अलंकारार्थ एव वा. 'इह'त्ति इह मर्त्यलोके. 'असोगवणे इ वत्ति अशोकवनम् , 'इति' शब्द उपदर्शने, अनुस्वारलोपः, सन्धिश्च प्राकृतत्वात् , 'वा 'इति विकल्पार्थः, अथवा 'असोगवणे' इति अत्र प्रथमैकवचनकृत एकारः, 'इ'शब्दस्तु वाक्याऽलंकारे, अशोकादयस्तु प्रसिद्धा एव. नवरम्-'सत्तवन्न'त्ति . सप्तपर्णः--सप्तच्छद , इत्यर्थः. 'कुसुमिय'त्ति संजातकुसुमम् , 'माइय'त्ति मयूरितं जातपुष्पविशेषमित्यर्थः, 'लवइय'त्ति लवकितं संजातपल्लवलवम्-अङ्करवदित्यर्थः. 'थवइय'त्ति स्तबकितं संजातपुष्पविशेषमित्यर्थः. गलइय'त्ति संजातगुल्मकम् , गुल्मकं च लतासमूहः. 'गुच्छिय'ति संजातगुच्छम् , गुच्छश्च पत्रसमूहः. यद्यपि च स्तबक-गुच्छयोरविशेषो नामकोशेऽधीतः, तथापीह पुष्प-पत्रकृतो विशेषो भावनीयः. 'जमलिय'त्ति यमलतया समश्रेणितया व्यवस्थितत्वात् तत्तरूणां संजातयमलत्वेन यमलितम् , 'जुवलिय'त्ति युगलतया तत्तरूणां संजातत्वेन युगलितम् , "विणमिय'त्ति विशेषेण पुष्प-फलभरेण नमितमिति कृत्वा विनमितम् , 'पणमिय'त्ति तेनैव नमयितुमारब्धत्वात् प्रणमितम् , प्रशब्दस्याऽऽदिकर्मार्थत्वादिति. तथा सुविभक्ता अतिविभक्ताः सुनिष्पन्नतया पिण्ड्यो लुम्ब्यः, मञ्जर्यश्च प्रतीताः, ता एवाऽवतंसकाः शेखरकाः, तान् धारयति यत् तत् सुविभक्तपिण्डी-मञ्जर्यवतंसकधरम् , ततः कुसुमितादीनां कर्मधारय इति..
३५. [ 'अप्पतरो वा भुज्जतरो वा कालं'ति] बन्ने 'वा' शब्दो देवत्वनी प्रति अल्प काळ अने बहु काळनी तुल्यता बतावे छे, केवळ सामान्यधी बन्नेनुं देवपणुं होवा छतां अकामनिर्जराबाळानुं देवपणुं अल्प काळवाळु तथा अविशिष्ट-विशेष सुख समृद्ध्यादिरहित-होय छे अने सकामनिर्जरावाळानुं देवपणुं तो बहु काळवाळु तथा विशिष्ट-विशेष सुख समृध्यादिसहित-होय छे. ['अप्पाणं परिकिलेसंति'त्ति] आत्माने क्लेशित-दुःखी–करे छे. ['कालमासे'त्ति ] काळ एटले मरण, तेनो मास एटले प्रकरणवशात् अवसर, तेने विषे [ 'कालं किच्च'त्ति ] काल करीने-मरीने [ 'वाणमंतरेसु'ति]
१. देशना माणसोनुं आशरारूप स्थान ते ग्राम-गाम. २. लोढुं वगेरे ज्यां नीपजे ते आकर-खाण. ३. न+कर-नकर अर्थात् कर (वेरो वगेरे) विनानुं स्थान ते नगर. ४. ज्यां मुख्यताए वाणिया लोक वधारे प्रमाणमा रहेता होय ते निगम. ५. ज्यां राजा पोते रहेतो होय ते राजधानी. ६. जे धूळना किल्लावालू होय ते खेट. ७. खराब नगर ते कर्वट. ८. जे स्थान सौथी दूर होय ते मडंब. ९. जे स्थान जलमार्ग तथा स्थलमार्गवाळु होय ते द्रोणमुख. १०. ज्या विविध देशोथी करियाणां वेचावा माटे आवता होय ते स्थान-पत्तन, ते जलपत्तन अने स्थलपत्तन एम बे प्रकारे छे. कोइ तो 'पत्तन' ने 'रत्नभूमि' कहे छे. ११. तपखिओ तथा बावा वगेरेनुं स्थान ते आश्रम. १२. 'भरवाडनी झोक' वगेरे रूप स्थान ते सनिवेश. १३. 'या' एटले 'नीकळवू' अने 'लग' एटले 'लागवू, एबे धातु उपरथी आ शब्द बने छे. १४. प्राकृतना धोरणने अनुसरी अहीं 'प्रथमा' विभक्तिनो अर्थ बीजी विभक्ति जेवो करकोः-श्रीअभयदेव.
Jain Education international
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org