Vakyapadiyam

SR No.: 004628
Original Sutra Author: Bhartuhari
Author: Jaydev M Shukla
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1984
Total Pages: 770
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Grammar, & Philosophy
File Size: 15 MB

Page 90

પ્રથમ કાંડ
सदृशग्रहणानां च गन्धादीनां प्रकाशकम् ।
निमित्त नियत लोके प्रतिद्रव्यमवस्थितम् ॥ १०१ ॥
પેાતાનામાં રહેલા અને પેાતાના જેવા ગુણા વડે ગ્રાહ્ય બનતા ગન્ધ વગેરેને અભિવ્યક્ત કરનાર (કેાઈક) નિમિત્ત, જગતમાં, દરેક દ્રવ્યમાં નિશ્ચિતપણે રહેલુ હાય છે. (૧૦)
જેમ કુકુમના ગંધ તેના આશ્રયે રહેલ દ્રવ્યાન્તર ઘીની વાસ વડે વ્યક્ત થાય છે અથવા જેમ પાણીમાં રહેલ મીઠાશ હરડેના રસમાં રહેલ મધુર રસ વડે અનુભવાય છે તેમ નિએ વડે અભિવ્યક્ત બનતા શબ્દમાં અભિવ્યજકત્વના નિયમ નિશ્ચિત હોય છે. प्रकाशकानां भेदांश्व प्रकाश्योऽर्थोऽनुवर्तते ।
1
तैलोदकादिभेदे तत्प्रत्यक्ष प्रतिबिम्बके ।। १०२ ॥
અભિવ્યક્ત મનતા અર્થ અભિવ્યજક (ધ્વનિએના) ભેદોને અનુસરે છે. તેલ, જળ વગેરે જુદાં જુદાં પરાવત કેામાં (પડતાં જુદાં જુદાં પ્રતિષિએ ઉપર). થી આ (વાત) પ્રત્યક્ષ થાય છે (૧૦૨)
विरुद्धपरिमाणेषु वज्रादर्शतलादिषु ।
पर्वतादिसरूपाणां भावानां नास्ति संभवः ॥ १०३ ॥
૪૧
હીરા, અરીસેા વગેરે વિરુદ્ધ (=જુદા અર્થાત્ નાના) કઢવાળા પદાર્થોમાં પત જેવા (મેાટા) કદવાળા પદાર્થા(ના પ્રતિબિંબ)ની ઉત્પત્તિ સભવતી નથી. (૧૦૩)
પરાવત કેા નાના કે મેટા હાય, અથવા તેમની સંખ્યા જુદી જુદી હાય તે પણ તેમાં પડતાં પરાવામાં કશા ભેદ જણાતા નથી. પર તુ શબ્દની અભિવ્યક્તિમાં આ પ્રમાણે જણાતુ નથી. અભિષ્યંજક ધ્વનિનાં વૃદ્ધિ હાસ અને સંખ્યાભેદ પ્રમાણે અભિવ્યક્ત થતા શબ્દમાં વૃદ્ધિ, હાસ વગેરે પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી શબ્દ અભિવ્યક્ત થતા નથી એમ માનવુ જોઈએ.
આ દલીલ ખરાબર નથી. પરાવ`કાના ભેદ પ્રમાણે પરાવર્તનમાં ભિન્નતા જોવા મળે છે. અરીસાની સપાટી ઊડી હાય તે। માંનું પ્રતિબિંબ ઊંચું દેખાશે; સપાટી ઊંચી હોય તે પ્રતિબ’બ નીચું દેખાશે. તલવારમાં પ્રતિબિબ લાંષુ, ત્રિયંગુના તેલમાં કાળુ અને ખંજરમાં તેના જેવ ુ દેખાશે. સૂર્ય એક હાય પણ અનેક અરીસાઓમાં અને મેાજાઓમાં સૂર્ય પ્રતિબિમે અનેક દેખાશે.
સરખાવેઃ ચાવિશવ્યક્તિત્તાધિ નિત્ય: શરૂઃ । સતુ નારામિવ્યયઃ । નિયતો नादः। यथा चक्षुरादयो नियताः अभिव्यञ्जकाः अभिव्यङ्ग्येषु रूपदिषु रूपावृद्धिहासानुविधायिनश्च । यथादर्शमण्डलादिपु प्रतिबिम्बानि दीर्घाणि परिमण्डलानि महान्ति अन्यानि च दृश्यन्ते एवं शब्दा अपि नादभेदेन भिद्यन्त । यथा सलिले तरङ्गभेदेन एकश्चन्द्रोनेक उपलभ्यते । प्रदीपभेदाच्च छाया भिद्यते । आदर्शभेदाच्च छाया भिद्यते । आदर्शभेदाच्च प्रतिबिम्बभेदः । तस्मान्नियता नादाभिया हादवृद्धिहासानुविधायिनो व्यक्तिशब्दा अपि नित्याः । —મદામાયીવિતા રૃ. ૬૦.
વા