________________
ત્રીજુ કાંઇ
૩૯ પડશે તેથી સામાનાધિકરણ્ય થશે નહિ. હવે જે સામાનાધિકરણ્યને બાધ આવતો ન હોય તો પણ શબ્દાર્થ સંબંધના નિયંત્વને કારણે વિશ્વા: શબ્દ તેના સમુદાયરૂપ મુખ્ય અને ત્યાગ કરીને અવયવરૂપ ગૌણ અર્થ દર્શાવશે.
समूहे च प्रदेशे च पञ्चाला इति दृश्यते ।
तथा विशेषणं सर्व इत्येतदुपपद्यते ॥४७८॥ પવારા એશ બ્દ સમુદાયના અર્થમાં અને અવયવના અર્થમાં પણ પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રમાણે સર્વ એવા વિશેષણ શબ્દનો પશ્વાદ સાથે પ્રયોગ થઈ શકે છે. (૪૭૮)
આ કારિકામાં, સમુદાયશબ્દ પ્રસિદ્ધ અવયવને અર્થ પણ દર્શાવે છે એ પક્ષનું સમર્થન કરવામાં આવ્યું છે.
तथापिप्पलीत्यत्र जात्यन्तरनिवृत्तये ।
अधं च पिप्पली चेति खण्डे शब्दः प्रतीयते ॥४७९॥ એ પ્રમાણે અજિcqહી સમાસમાં કર્યું જ પિcપી જ એમ દિવટી શબ્દ, બીજા જાતિ (શબ્દ)ની નિવૃત્તિ માટે અવયવનના અર્થમાં સમજવામાં આવે છે. (૪૭૯)
અવિશ્વરી સમાસને કમ ૨ વિધ્વી ૧ એવો વિગ્રહ કરવામાં આવતાં વિવી શબ્દને સમુદાયરૂપ અથ સમજવામાં આવે છે. આ વિગ્રહ પ્રમાણે વિદ8 શબ્દ જાતિવાચક શબ્દ તરીકે સમજવામાં આવે છે અને તે સમુદાય શબ્દ ગઈ એવા અવયવ તરીકે પણ વાપરી શકાય છે. હવે જે મધ પિવાઃ ! એવો વિગ્રહ કરીએ તે પણ વિશ્વ શબ્દ જાતિ દર્શાવશે અને બીજી જાતિવાચક શબ્દોની નિવૃત્તિ કરશે.
पञ्चालानां प्रदेशोऽपि भिन्नो जनपदान्तरात् ।
तत्रान्यस्य निवृत्त्यर्थे शब्दे भेदो न गम्यते ॥४८०॥ પંચાલ (દેશ)નો એક ભાગ પણ બીજા દેશથી જુદો સમજવામાં આવે છે. બીજાની નિવૃત્તિ માટે વપરાયેલા પન્નાત્ર શબ્દ દ્વારા સમુદાય અને અવયવ વચ્ચે ભેદ દર્શાવાતો નથી. (૪૮૦)
प्रसिद्धास्तु विशेषेण समुदाये व्यवस्थिताः ।
प्रदेशे दर्शनं तेषामर्थप्रकरणादिभिः ॥४८१॥ સમુદાયના અર્થમાં વિશિષ્ટ રૂપે દઢ થયેલા તે શબ્દો તેવા અર્થમાં જ જાણીતા છે. પ્રજન, (સંદર્ભ) વગેરે વડે તેમને અવયવરૂપ અર્થ) માં સમજવામાં આવે છે. (૪૮૧).
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
