________________
વાકયપદીય
પદાર્થો તેમની ઉત્પત્તિને સમયે નિરશ અને નિરવયવ હાય છે. તેથી તેમના બધાંનેા આરભકાલ સરખા હેાય છે. અયા પદાર્થોથી જુદા હોય છે. તે પ્રમાણે પરિમાણ પણુ પદાર્થથી જુદા ગુણ છે. તેમ ડાઈને પદાર્થમાં વૃદ્ધિ કે હાસ કલ્પી શકાતા નથી. તેથી પદાર્થ માત્રમાં કાયદ્રવ્ય સરખું હાવાથી નાના કે મેટા સઘળા પદાર્થાંમાં આરંભકાલ વગેરે જુદા હાતા નથી. માત્ર પદાથી જુદી સમજાતી ક્રિયાઓના આરાપને કારણે જ જુદા જુદા પદાર્થોમાં આરંભકાલ વગેરે જુદા જુદા સમજાય છે. अन्यैस्तु भावैरन्येषां प्रचयः परिकल्प्यते । शनैरिदमिदं क्षिप्रमिति तेन प्रतीयते ॥ ३५ ॥
૩૮૦
જુદા જુદા પદાર્થોના, તેમનાથી જુદા જુદા (સમજાતા) અવયવાને કારણે, (તેમનામાં) વૃદ્ધિની કલ્પના કરવામાં આવે છે. તેને લીધે આ ધીમુ (છે), આ ઝડપી (છે) એમ સમજાય છે. (૩૫)
મેટા માપવાળા પદાર્થોમાં, તેમનાથી જુદા ઘણા અવયવને કારણે વૃદ્ધિ થાય છે. નાના માપવાળા પદાર્થોમાં, તેમનાથી જુદા થેાડા અવયવાને કારણે હ્રાસ થાય છે. તેથી વધારે અવયવાવાળા પદાર્થોનુ પરમાણુ ધીમેથી વધે છે અને ઓછા અવયવાવાળા પદાર્થોનું પરમાણુ ઝડપથી વધે છે. બે પ્રકારના પર્થમાં આરંભકાલ, ક્રિયાકાલ વગેરે જુદા જુદા સમજાય છે.
असतश्च क्रमो नास्ति स हि भेत्तुं न शक्यते । सतोऽपि चात्मतत्त्वं यत् तत्तथैवावतिष्ठते ॥ ३६ ॥
(ઉત્પત્તિની પહેલાં) અવિદ્યમાન પદામાં ક્રમ હાતા નથી, (તેથી) તેના વિભાગ કરવા શકય નથી, વિદ્યમાન પડાતા જે પેતાને સ્વભાવ છે તે, તેવા (વિભાગ વિનાના) રહે છે. (૩૬)
ઉત્પત્તિ પહેલાં અસ્તિત્વ વિનાના નિ:સ્વમાત્ર પદાર્થમાં આ પહેલુ', આ પછીનુ, એવા ક્રમ હોતા નથી. ઉત્પન્ન થયા પછી પણુ પદાર્થોમાં ભેદ અને પૈાર્વીપ ન હેાવાર્થી, તેનામાં ક્રમ હાતા નથી. આમ વિમાનમાં કે અવિદ્યમાન પદાથ માં ક્રમ હાતા નથી. તેવા ક્રમનેા પદાથ ઉપર આશપ કરવામાં આવે છે.
क्रियोपाधिश्च सन्भूतभविष्यद्वर्त मानताः । एकादशभिराकारैर्विभक्ताः प्रतिपद्यते ||३७||
જુદી જુદી ક્રિયાઓ રૂપી ઉપાધિવાળા અનેલે! કાલ અગિયાર વિભાગેામાં અનેલ ભૂત, ભવિષ્યત્ અને વર્તમાનપણાને પ્રાપ્ત કરે છે. (૩૭)
ક્રિયાએ ઉત્પન્ન થયા પછી નાશ પામે છે ત્યારે આની ક્રિયાએાના આરાપવાળા કાલ ભૂતકાલ કહેવાય છે. જ્યારે ક્રિયાઓને ઉદ્ય સંભવિત બનતા હોય ત્યારે તેવી ક્રિયારૂપી ઉપાધિવાળા કાળ ભવિષ્યકાળ કહેવાય છે. આર ભાયેલી પશુ સમાપ્ત નહિ થયેલી ક્રિયાપાધિવાળા કાળ વમાન કહેવાય છે. તે ત્રણ કાળના અગિયાર ભેદ્દા છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org