Page Text
________________
ત્રીજુ કાંડ
२८५ સહકારીએ તેમ માં કાર્યને ઉત્પન્ન કરવામાં શકિતરૂપે હોય છે. શકિતમાન પદાર્થ કારણરૂ૫ છે, અને શકિત, કાયને ઉત્પન્ન કરનારા સહકારી સ્વરૂપ તરીકે છે. આમ બધા પદાર્થો શકિત અને શકિતમાન તરીકે સમજાય છે. છ પદાર્થો સિવાયની બીજી કઈ અતીન્દ્રય શકિત નથી, તેથી પદાર્થોમાં સાધત્વ, કર્તા, કર્મ, અપાદાન વગેરે શબ્દો વડે નહિ પરંતુ તે તે વિભક્તિઓ વડે જણાવાય છે. “તે ઘડાને જુએ છે.” (૧ વશ્યતિ ) એવા પ્રગમાં ઘડા સાથે રફેલ તેનું કદ વગેરે દ્વિતીયા વિભકિત વડે જણાવાતા શકિતરૂપ સાધન તરીકે સમજાય છે.
घटस्य हशिकर्मत्वे महत्त्वादीनि साधनम् ।
रूपस्य दृशिकर्मत्वे रूपत्वादीनि साधनम् ॥१०॥ જેવું (દક્સ ધાતુ)ના કમ “ઘડા માટે તેનું કદ વગેરે સાધન (શક્તિરૂપે) છે, (અને) જેવું (દક્સ ધાતુ)ના કમરૂપ માટે રૂ૫ત્વ વગેરે સાધન (શક્તિરૂપે) છે. (૧૦)
કણાદકૃત વૈશેષિકસૂત્રો' (૪. ૧. ૬ થી ૮)માં પ્રાપ્ત થતા વિચારોને હેલા રાજે, આ કારિકા ઉપરની તેમની ટીકામાં રજૂ કર્યા છે. મહત્ત્વ અર્થાત્ કદવાળા પદાર્થો તેમનામાં રહેલાં અનેક દ્રવ્યો અને તેમનાં રૂપને કારણે દેખાય છે (૧દયને ઋતુચવવાટુ પાઘવસfu: 1) પરમાણુ અનેક દ્રવ્યોનું બનેલું ન હોવાથી દેખાતું નથી. પદાર્થોને જોવા માટે બીજું કારણ તેમનું રૂપ છે. વાયુને કદ છે, તે અનેક દ્રવ્યોનો બનેલ છે, પરંતુ તેને રૂપસંસ્કાર ન હોવાથી દેખાતો નથી. મહત્ત્વ વગેરે દર્શન હેતુ ન હોવા છતાં તે જોવાના વિષય હોવાથી, અને દર્શનના નિમિત્ત તરીકે સત્તારૂપ મહાસામાન્યમાં રહેલ દ્રવ્યત્વ વગેરેનું પણ ગ્રહણ થતું હોવાથી, આ કારિકામાં ‘કદ વગેરે' (મરવા નિ) એ બહુવચનાઃપ્રાગ કર્યો છે.
स्वैः सामान्यविशेषैश्च शक्तिमन्तो रसादयः ।
नियतग्रहणा लोके शक्तयस्तास्तथाश्रयैः ॥११॥ રસ, (સ્પર્શ, ગન્જ) વગેરે તેમની સાથે (સમવેત રસત્વ વગેરે) સામાન્યવિશેષરૂપી શક્તિઓવાળાં છે. તેમના વડે જ વ્યવહારમાં તે (રસ વગેરે)નું ગ્રહણ થાય છે. તે શક્તિઓ તેમના આશ્રયો વડે સમજાય છે. (૧૧)
રસ, ગધ, સ્પ વગેરેનું ગ્રહણ રસત્વ વગેરે તેમના સામાન્ય વિશેષે દ્વારા થાય છે. અર્થાત તેમનું આ પ્રકારનું નિયત ગ્રહણ હોય છે. દ્રવ્યનું ગ્રહણ અનિયત છે, કારણ કે કોઈવાર તે સામાન્ય વડે, કેઈવાર ગુણવડે, કેઈવાર ક્રિયાવડે એમ જુદી જુદી રીતે સમજાય છે. સામાન્ય વિશેષરૂપ શક્તિઓનું, તેમને આશ્રય એવા દ્રવ્ય વડે, ગ્રહણ થાય છે. આમ પદાર્થોને પરસ્પર શક્તિ અને શાશ્રોપે જણાવવામાં આવ્યા છે.
વા-૩૭
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004628 |
| Book Title | Vakyapadiyam |
| Original Sutra Author | Bhartuhari |
| Author | Jaydev M Shukla |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1984 |
| Total Pages | 770 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Grammar, & Philosophy |
| File Size | 15 MB |