Page Text
________________
૨૩૮
વા કે ય ૫દીય
द्रव्यत्वसत्तासंयोगाः स्वान्याधारोपबन्धनाः ।
तत्प्रदेशविभागाश्च गुणा द्वित्वादयश्च ये ॥१४।। દ્રવ્યત્વ, સત્તા અને સંગ તેમ જ (આકાશ સાથે અન્ય પદાર્થોના ) પ્રદેશવિભાગ, દ્વિવાદિ ગુણો પણ, તેમના અને બીજાના આધાર સાથે જોડાયેલા છે. (૧૪). - દ્રવ્યત્વ અર્થાત અપર સામાન્ય અને સત્તા અર્થાત મહાસામાન્ય કાર્થસમવાય દ્વારા દ્રવ્યત્વ વગેરે શબ્દો વડે સમજાય છે. તે દ્રવ્યત્વ અને સત્તા, દ્રવ્યત્વ વગેરે શબ્દોનો જે આધાર છે તે આકાશમાં, અને બીજે પૃથ્વી વગેરેમાં રહે છે. તેથી પિતાના અને અન્યનો આધાર (અંકાશ) વડે તેમનું નિયમન થાય છે. તે આકાશ સાથે સંબંધવાળા બીજા પદાર્થોના પ્રદેશવિભાગ અર્થાત્ સાથે રહેનાર દિવ વગેરે ગુણે સંગ વગેરે સાથે એકાથસમવાય દ્વારા સમજાય છે.
केचित्स्वाश्रयसंयुक्ताः केचित्तत्समवायिनः ।
संयुक्तसमवेतेषु समवेतास्तथापरे ॥१५॥ કેટલાક (પદાર્થો) તેમના આશ્રયો સાથે જોડાયેલા છે, કેટલાક તેમની સાથે સમવાયવાળા છે. બીજા (રૂપત્ય વગેરે) સંયુક્ત સમવાયવાળા, (રૂપ વગેરે) સાથે સમવેત છે. (૧૫)
શબ્દો તેમના અર્થોને સમવાય કે એકાયંસમવાય વડે જ જણાવે છે તેમ નથી, પરંતુ પોતાના સમવાયી સાથે સંગથી, સંયુક્ત સમવાથી અને સંસમસમવાયેથી અર્થગ્રહણ કરાવે છે. રચ, ઘટ વગેરે દ્રવ્યોનો આકાશ સાથે સંયોગ છે. તે દ્રવ્યોને તેમના વાચક શબ્દો રથ, ઘટ વગેરે, સમતસંગ વડે જણાવે છે. રથ વગેરે શબ્દો આકાશ સાથે સમવેત છે. તે આકાશ રથ વગેરે પદાર્થો સાથે સંયુક્ત છે. રથ સાથે સમત બધા રૂપ વગેરે ગુણો અને તેમની સાથે રહેલી ક્રિયાઓને રૂપ વગેરે શબ્દો સ્વાશ્રયસંયુક્ત સમવાયથી જણાવે છે. : આ પ્રમાણે રૂપવ વગેરે સામાન્યને રૂપવ વગેરે શબ્દો સ્વાશ્રયસંયુક્તસમસમવાય વડે જણાશે. આમ અનેક પ્રકારના અનિયત સંબંધે વડે શબ્દ અર્થનું પ્રતિપાદન કરે છે.
स्वाश्रयेण तु संयुक्तैः संयुक्त विभु गम्यते ।
समवायस्य संबन्धो नापरस्तत्र दृश्यते ॥१६॥ (વિભુ દ્રવ્યવાચક દિફ, કાલ વગેરે શબ્દો વડે) પોતાના આશ્રય (આકાશ) સાથે જોડાયેલાં (પૃથ્વી, વગેરે સાથે) સંયુક્ત વિભુ (દિફ, કાલ વગેરે દ્રવ્ય સ્વાશ્રય સંયુક્ત સંયોગ સંબંધ દ્વારા) સમજાય છે. પરંતુ ત્યાં સમવાયનો બીજો સંબંધ દેખાતો નથી. (૧૬)
પહેલી પંક્તિમાં જણાવ્યા પ્રમાણે આકાશ વગેરે વિભુ દ્રવ્ય સાથે સમત પરમમહત્ત્વ વગેરે ગુણો અને તેમની સાથે સમત સામાન્ય અને વિશેષે તેમના વાચક શબ્દ વડે રવાશ્રયસંયુમવાય દ્વારા અને સ્વાશ્રયસંરક્તસમતસમવાય દ્વારા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004628 |
| Book Title | Vakyapadiyam |
| Original Sutra Author | Bhartuhari |
| Author | Jaydev M Shukla |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1984 |
| Total Pages | 770 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati, Grammar, & Philosophy |
| File Size | 15 MB |