________________
૧૮૬
વાકયપતીય
' શબ્દનો પ્રયોગ અંગે ક્રમ અથવા યૌગપદ્ય એવા બે ઉપાયે નક્કી થયેલા છે, લોકવ્યવહાર તેને ઉલ્લંઘતો નથી. (૪૬૭)
क्रमे विभिद्यते रुप योगपद्ये न भिद्यते ।
क्रिया तु योगपद्येऽपि क्रमरूपानुपातिनी ॥४६८॥ કમમાં(શબ્દોનું) રૂપ જુદું સમજાય છે, (પણ) યૌગપધમાં તે અભિન્ન હોય છે. યૌગપઘમાં પણ ક્રિયા તો (તે શબ્દના) ક્રમ (પૂવક પ્રગ)ને અનુસરે છે. (૪૬૮)
भेदसंसर्गशक्ती द्वे शब्दाद्भिन्ने इव स्थिते । ___ योगपधेऽप्यनेकेन प्रयोगे भिद्यते श्रुतिः ॥४६९॥ ભેદ અને સંસર્ગ એવી બે શક્તિએ શબ્દથી જાણે ભિન્ન હોય તેમ રહેલી છે. અનેક શબ્દના એકસાથે ઉચ્ચારણમાં ક્રિયાપદ સાથેના તેમના ભેદપૂર્વક સંબંધને લીધે) તેમનું શ્રવણ જુદું સમજાય છે. (૪૬૯)
अभिन्नो भेदरूपेण य एकोऽर्थो विवक्षितः ।
तस्यावयवधमण समुदायोऽनुगृह्यते ॥४७०॥ (અa માં) ભેદરહિત અને(સમુદાય રૂ૫) એક એવો જ અર્થ (અવયવગત) ભેદ રૂપે વિવક્ષિત છે. ત્યાં અવયવરૂપ ભેદ વડે સમુદાયને દઢ( =પ્રમાણિત) કરવામાં આવે છે. (૪૭૦)
આ કારિકામાં પ્રાપ્ત થતા મતમાં ક્ષાઃ એવા સમુદાયમાં ત્રણ શબ્દ છે, એમ માનવાને બદલે બક્ષી: એ એત્વરૂપ અને ભેદરહિત સમુદાય અવયવરૂપ ત્રણ અર્થો દર્શાવે છે.
भेदनिर्वचने त्वस्य प्रत्येकं वा समाप्यते ।
श्रुतिर्वचनभिन्ना वा वाक्यभेदेऽवतिष्ठते ॥४७१॥ અથવા આ (કક્ષા એ સમુદાય) અવયરૂપી ભેદવાળો છે એમ જણાવતાં (વાક્યાથી પ્રત્યેકમાં સમાપ્ત થાય છે. અથવા ક્ષાર એવા બહુવચનને કારણે ભિન્ન સમજાતે સાધનને ઉલેખ જુદાં જુદાં વાકયમાં સમાપ્ત થશે. (૪૭૧)
કાલાઃ મત્તાનું પ્રક્ષાઃ મુકવામાં અને ક્ષા: હીવ્યન્તાના ને બદલે મલઃ મથતાઅક્ષઃ મુત્તામ્T અને અક્ષ: હીવ્યતામ્ એવા અક્ષ: ના એકવચનાન્ત પ્રોગવાળાં વાક્ય પ્રાપ્ત થશે.
तत्रैकवचनान्तो वा सोऽक्षशब्दः प्रयुज्यते ।
प्रत्येक वा बहुत्वेन प्रविभागो यथाश्रुति ॥४७२॥ ત્યાં (કાર મચન્તાન્ો વગેરે વાક્યોમાં) તે લક્ષ શબ્દ (ક્ષ મચતામ્
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
