Vakyapadiyam

SR No.: 004628
Original Sutra Author: Bhartuhari
Author: Jaydev M Shukla
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1984
Total Pages: 770
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati, Grammar, & Philosophy
File Size: 15 MB

Page 167

૧૮
વાકય૫દીય
न कूपसूपयूपानामन्वयोऽर्थस्य दृश्यते ।
अतोऽर्थान्तरवाचित्वं संघातस्यैव गम्यते ।।१६९।। કંપ, સૂપ અને ચૂપ (એવા શબ્દો)ના અર્થનો (ફ વગેરે વર્ષો સાથે સંબંધ દેખાતો નથી, તેથી (વણેનો) સંઘાત જ જુદા અર્થોનો વાચક બને છે. (૧૬)
કુપ, સૂપ, ધૂપ વગેરે શબ્દોમાં “પ” એવું પદ સમાન છે, અને ફ, સ. યુ વર્ષે જુદા છે. અહીં અર્થપ્રાપ્તિ ફ શું હું વર્ણોને કારણે નથી પરંતુ કૂપ, સૂપ, ધૂપ એવા વણું– સંઘાતરૂપ પદમાંથી થાય છે.
अन्वाख्यानानि भिद्यन्ते शब्दव्युत्पत्तिकर्मसु ।
बहूनां संम्भवेऽर्थानां निमित्त किञ्चिदिष्यते ॥१७०॥ શબ્દોની વ્યુત્પત્તિના કાર્યમાં (પ્રકૃતિ અને પ્રત્યય-કલપના રૂપી) વ્યાખ્યાન જુદાં જુદાં હોય છે. જ્યારે ઘણું અર્થો સંભવતા હોય ત્યારે કેઈક (ચોકકસ) નિમિત્ત આવશ્યક મનાય છે.
(૧૦૦) वैरवासिष्ठगिरिशास्तथैकागारिकादयः ।
कैश्चित्कथंचिदाख्याता निमित्तावधिसङ्करैः ॥१७१।। વૈર, વાસિષ્ઠ, ગિરીશ તેમજ ઐકાગારિક વગેરે શબ્દનું જુદા જુદા આચાર્યોએ (જુદાં જુદાં) અર્થનિમિત્તાનો એકત્ર સમાવેશ કરીને જુદી જુદી રીતે વ્યાખ્યાન કર્યું છે.
(૧૭૧) વીરા ૬ તથા વાયા રૂઢ, વસિષ્ઠ K તથા વણઝેન ડ્રોન અને નરી તે તથા શિf સ્થતિ એમ જુદાં જુદાં અથનિમિત્તોને મિશ્ર કરીને અર્થાત્ એકસંસ્થ કરીને આવા શબ્દોને સમજાવવામાં આવ્યા છે.
મારિને પ્રશ્નાર પ્રયોગ ચહ્ય મિલોઃ 1 ભિક્ષા માટે એક ઘર જ જેને પ્રયોજન છે તે સાધુ અથવા એક એકાંત ઘર જેને ચોરી કે ખૂન કરવાનું પ્રયોજન છે તે ચેર અથવા ખૂની (0%ારિદ્ર વીર વા.વ્. પૂ. ૧.૧૧ ૩) એમ સમજાવી શકાય.
यथा पथः समाख्यानं वृक्षवल्मीकपर्वतैः।
अविरुद्धं गवादीनां भिन्नैश्च सहचारिभिः ।।१७२।। જેમ વૃક્ષ, રાફડા અથવા પર્વત વડે રસ્તાને વર્ણવવામાં કશો પ્રતિષેધ નથી તેમ જ વગેરે શબ્દોને તેમની સાથે રહેલાં જુદાં જુદાં વ્યુત્પત્તિનિમિત્તો વડે ઓળખવામાં કશે વિરોધ નથી,
अन्यथा च समाख्यानमवस्थाभेददर्शिभिः ।।
क्रियते किंशुकादीनामेकदेशावधारणाम् ।।१७३॥ (અથની જુદી જુદી અવસ્થાઓને જાણનારા (વ્યાખ્યાતા)ઓ વડે કિંશુક વગેરે શબ્દોના એક ભાગ(ના અર્થ)ને નિશ્ચય જુદી જુદી રીતે કરવામાં આવે છે. (૧૭૩)
(૧૨).