Nyayamanjari Part 5

SR No.: 004627
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 442
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 22 MB

Page 278

ઇન્દ્રિયાને હૈય તરીકે ભાવવી જોઇએ
कारणं श्रोत्रम् |
तच्चाकाशैकदेशत्वादनाश्रितमपि
तदेवं विशेषलक्षणानि पञ्च पञ्चानामुक्तानि भवन्ति ।
૨૫૩
कर्णशष्कुल्यधिष्ठानमुच्यते ।
17. ખરેખર તેા ઇન્દ્રિયેા સમવાયસ બધથી પેાતાના અવયવેામાં રહે છે, તેમ છતાં તેમને ત્રિપુટિકા વગેરેમાં આશ્રય કરતી કહી છે તે તે કેવળ આશ્રયત્નની અપેક્ષાએ અને નહિ કે સમવાયિત્વની અપેક્ષાએ. [જેનામાં સમવાયસ બંધથી કોઇ રહેતુ. હાય તેને સમવાયી કહેવામાં આવે છે અને જે રહેતું હુંય તેને સમવેત કહેવામાં આવે છે.]
જેનાથી સભળાય છે તે શ્રેત્રેન્દ્રિય શબ્દને ગ્રહણ કરે છે, તેથી શબ્દના ज्ञाननु અસાધારણ કારણું શ્રેત્રેન્દ્રિય છે. શ્રેત્ર આકાશને જ એક ભાગ હાવાથી અનાશ્રિત છે, છતાં કહ્યું શખુલીને તેનું અધિષ્ઠાન કહેવામાં આવેલ છે. આમ પાંચ ઇન્દ્રિયાનાં પાંચ વિશેષલક્ષણા અમે જણાવ્યાં.
18. तानीमानीन्द्रियाणि स्वविषयग्रहणान्यात्मनो भोगसाधनत्वात् संसारकारणानीति हेयतया भावयितव्यानि । तथा भाव्यमानानि निर्वेदोत्पादनादिद्वारेणापवर्गाय कल्पयिष्यन्ते इति ।
18. पोतपोताना विषयानुग्रह
खानु सक्षगु घरावती या एन्द्रियो, भोगनु સાધન હાઈ, સોંસારનાં કારણા છે, એટલે તેમને ય તરીકે ભાવવી જોઇએ, એ પ્રમાણે તેમને ભાવતાં નિવેદ આદિને ઉત્પન્ન કરીને તે દ્વારા તેઓ અપવ'ને અપાવવા સમથ मने छे.
19. 'भूतेभ्यः' इति किमर्थम् ? उक्तं हीन्द्रियाणां स्वविषयग्रहणलक्षणत्वम् । तत्र न भूतग्रहणं लक्षणार्थम् अपि तु तद्विनिश्चयार्थम् यथा 'आप्तोपदेशः शब्दः ' इत्यत्राप्तग्रहणं लक्षणविनिश्चयार्थम् । स्वस्वविषयोपलब्धिलक्षणत्वं हीन्द्रियाणां भूतप्रकृतित्वे सति निर्वहति, नान्यथेति । तानि पुनरिन्द्रियकारणानि पृथिव्यप्तेजोवायुराकाशमिति भूतानि । भूतेभ्यः पञ्चभ्यो यथासङ्ख्यं घ्राणरसनचक्षुस्त्वक्श्रोत्राणि पञ्चेन्द्रियाणि भवन्ति । भूतप्रकृतित्वमिति भूतस्वभावत्वं व्याख्यायमानं पञ्चस्वपि सम्भवति । भूतकारणकत्वं त्वन्येषु चतुर्ष्वपि तथैव, श्रोत्रे तु कथञ्चित् कर्णशष्कुल्यवच्छिन्ननभोभागाभिप्रायेण व्यवहारतः समर्थनीयम् । एवं भोतिकानीन्द्रियाणि स्वं स्वं विषयमधिगन्तुमुत्सहन्त इति तल्लक्षणत्वमेषां सिध्यतीति । अतो 'भूतेभ्यः' इत्युक्तम् ।
19.
'भूतो भांथी [ उत्पन्न थयेशी हे ]' सेभ शा भाटे तमे छु ? नैयायि એમ કહ્યું કારણુ કે પોતપેાતાના વિષયને ગ્રહવે એવું ઇન્દ્રિયાનુ लक्षष्णु म्यु ऐ. प्रेम ''तना उपदेश शब्द ' [ न्यायसूत्र १.१.७ ] सूत्रभां' 'याप्त'
--