Nyayamanjari Part 4

SR No.: 004626
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1989
Total Pages: 332
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 249

૨૩૨
ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદી અને ફળપ્રાધાન્યવાદી વચ્ચેનો વિવાદ
___184. का चेय क्रिया वाक्यार्थ इत्युच्यते ? य एष यागादिर्भावार्थों धातुवाच्य उत प्रत्ययार्थः कश्चित् तदतिरिक्त इति ? तत्र भावार्थस्य काम्यमानसाधनवादप्राधान्यमुक्तमेव । प्रत्ययार्थोऽपि काम्यमानभावार्थगतसाध्यसाधनभावापरित्यागेनैव प्रतीयमानो वाक्यार्यतामेति, नान्यथेति । स चायं परेषामपि पक्षः । तस्मान्न क्रियामात्रपर्यवसायी वाक्यार्थ इति सिद्धम् ।
184 જેને વાક્ષાર્થ કહેવામાં આવે છે તે આ કઈ ક્રિયા છે ? –- શું તે ધાતુવાઓ યાગ વગેરે ભાવાર્થ છે કે પછી ભાવાર્થથી જુદો કેઈ પ્રત્યયાર્થ ( = આથભાવના અને શાદી ભા ના) ? તેમાં ભાવાર્થ ( = વાગ) કમ્પમાનનું = સ્વર્ગનું) સાધન હોઈ ભાવાર્થનું અપ્રાધાન્ય જણાવાયું છે. [તેથી તે વાક્યા નથી. ] પ્રત્યાર્થ પણ, કામ્યમાન(સ્વ)ભા વાર્થ યાંગ) વચ્ચે સઘસાધનભાવને ત્યાગ કર્યા વિના જ પ્રતીત થત, વાક્યાથ બને છે. અન્યથા વાકયર્થ બનતો નથી; અને બીજાઓને પણ આ પલ છે. તેથી વાક્યર્થ ક્રિયામાત્રપર્યવસાયી નથી એ પુરવાર થયું
185. વિમાનીમ્ ? ચૈત્ર વાક્ષાર્થર્વ પ્રદેશ તન્દ્ર પ્રધાને સાધ્યમ્ | एतदर्थो ह्यखिलः श्रमः । एतदपि नास्ति । क्रियायाः तावद् वाक्यार्थत्वं कथमुत्सृष्टम् ? अप्राधान्यादिति चेत्, फलेऽपि समानम् । फलमपि पुरुषार्थत्वादप्रधानम् । न हि 'स्वर्गः खतन्त्र एवं सत्तां लभताम्' इति — यतते पुरुषः, किन्तु स्वोपभोग्यतयैव सर्वमभिलवतीति । अतस्तस्थापि तदर्थत्वान्न प्राधान्यम् । आह च “કઈ પુરુષાથેવાત' ત નૈિતૂ. રૂ૨.] |
185. ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદી – તે હવે શું [ કહેવા માગો છે ] ?
ફળપ્રાધાન્યવાદી - ફળ જ વા કથાર્થ છે એમ અમે કહીએ છીએ. કારણ કે તે પ્રધાન સાધ્ય છે. આ બધે શ્રમ એના ખાતર જ છે.
ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદી - ફળ પણ વાકયાર્થ નથી. ક્રિયાનું વાક્યર્થપણું કેમ છોડી દીધું ? ફળપ્રાધાન્યવાદી – કારણ કે તે અપ્રધાન હતી.
ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદીફળની બાબતમાં પણ તેમ જ છે ફળ પણ પુરુષને માટે હાઈ અપ્રધાન છે. “સ્વ” સ્વતંત્ર સત્તા પામો' એમ વિચારી પુરુષ પ્રયત્ન કરતો નથી, પરંતુ પિતાના ઉપભોગના વિષય તરીકે જ સૌ સ્વર્ગને ઇરછે છે. એટલે આમ સ્વર્ગ પણ પુરુષ માટે હોઈ પ્રધાન નથી અને કહ્યું પણ છે કે “અને ફળ [ પણ ગૌણ ગણાય છે] કારણ કે ફળ પુરુષને માટે હોય છે.” [જૈમિનિસૂત્ર ૩.૧.૫]
- 186. દુન્ત ! તર્દિ પુરુષ gવ વાવસ્થાથ મવતુ . સાનન્યનિષ્ઠ:, સ્વતંત્રવાત ! उच्यते । पुरुषोऽप्यौटुम्बरी संमानादिषु विनियुज्यते एव । यजमानसंमिता औदुम्बरी । મિત્રતીતિ તસ્થાપિ તરવમ્ | ૩ ૨ “પુરુષ% મંથવા રૂતિ [ગૈ.ફૂ. રૂ..૬] .