Page Text
________________
२३०
ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદી અને ફળપ્રાધાન્યવાદી વચ્ચે વિવાદ 182. कथं तस्यान्वयः ? अधिकारिवाचित्वेन ब्रूमः । कोऽयमधिकारी नाम ? कर्मणः स्वामी । ईश्वरवचनो ह्यधिकृतशब्दः । ननु कतैव कर्मणः स्वामी, नान्यः । मैवम् , स्वामी सन् कर्ता, न कर्ता सन् स्वामीति । ननु क्रियाकारकसम्बन्धव्यतिरिक्तः कोऽन्यः कर्मणः पुरुषस्य च सम्बन्धः ? उच्यते । 'ममेदं कर्तव्यम्' 'अहमत्र स्वामी' इति खखामिभावमवगत्य पाश्चात्यः क्रियाकारकसम्बन्धोऽवगम्यते । _18 . याप्राधान्यवाही - तो पछी ते '
२म' ५४ना लिया साथे अवय ४ी રીતે થશે ?
ફળપ્રાધાન્યવાદી – તે પદ અધિકારીવાચક રૂપે ક્રિયા સાથે અન્ય પામશે એમ અમે કહીએ છીએ. ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદી–આ અધિકારી કેણું છે ?
प्राधान्यवाही ... भन ( = हियाना) स्वाभी. 'मधित' श६२वाय छे. ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદી કર્તા જ કમને સ્વામી છે બીજે કઈ કર્મને સ્વામી નથી. ફળપ્રાધાન્યવાદી—ના, એવું નથી. સ્વામી હતાં તે કર્તા છે, કર્તા હતાં તે સ્વામી નથી.
ક્રિયાપ્રાધાન્યવાદી - ક્રિયાકારકસ બંધ સિવાય બીજે કયો સંબંધ કર્મ અને પુરુષ વચ્ચે હોય ?
प्राधान्यवाही - अमे उत्तर आपामे छीये. 'मा भाउ तव्य [भ] छ' 'मही [ આ કર્મને ] હું સ્વામી છું' એવો સ્વસ્વામીભાવરૂપ સંબંધ જાણીને પછી ઉત્તરકાલીન ક્રિયાકારકસંબંધને પુરુષ જાણે છે.
183. ननु त्वयाऽपि क्रियाकारकसम्बन्धो नापहनूयते जातिवादिनेव व्यक्तिंप्रतीतिः । स तु पाश्चात्य इत्यत्र किं प्रमाणम् ? उक्तमत्र 'अनुपादेयविशेषणविशिष्टस्य पुंसो निर्देशात्' इति । कारकत्वानुगुणविशेषणयोगिनो ह्यस्य कर्तृतया योग्यः सम्बन्धः । तद्विपर्यये त्वधिकारित्वेनेति । तस्मादधिकृतस्य कर्तृत्वं, न कर्तुरधिकारः । इत्थं च स्वर्गकामस्याधिकृतत्वं निर्वहति । 'यदि हि तत्कर्म स्वयं स्यात्, स्वर्गों मे भोग्यो भवेत् । कथमहं स्वर्गं प्राप्नुयाम्' इत्येवं साध्यत्वेन वर्गमिच्छन् स्वर्गकाम इत्युच्यते । यदि न स्वर्गसाधनं तत्कर्म, तद्विरुद्धमेवेदमापतति- स्वर्ग कामयते, यागं करोतीति, अन्यदिच्छति अन्यत् करोतीति स्यात् । अतः कर्मणः काम्यमानसाधनतामप्रतिपद्यमानः स्वर्गकामस्तत्र नैवाधिक्रियते, न चानधिक्रियमाणस्तत्र सम्बध्यते। तदेवमधिकृतत्वेन स्वर्गकामस्य कर्मणि सम्बन्धात् स्वर्गयागयोश्च साध्यसाधनभावावगममन्तरेण तस्याधिकारनिर्वाहासम्भवादवश्यं क्रियायाः साधनत्वं, स्वर्गस्य च साध्यत्वमभ्युपगन्तव्यम् । अतश्च क्रियायाः फलं प्रति गुणभावान्न प्राधान्यम् , अप्राधान्याच्च न वाक्यार्थत्वम् । तदुक्तम् 'कर्माण्यपि जैमिनिः फलार्थत्वात्' इति [जै. सू. ३.१.५] ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004626 |
| Book Title | Nyayamanjari Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 18 MB |