Nyayamanjari Part 4

SR No.: 004626
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1989
Total Pages: 332
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 202

વિશેષની જેમ સામાન્ય પ્રત્યક્ષ છે
ताभ्यामुत्पादितो वत्सः कथं भवति पाण्डुरः ॥ यथा रूपादिसम्बद्धा सा व्यक्तिरुपलभ्यते । तथैव जातियुक्तेति का ते व्यसनसन्ततिः ।। अगोव्यावृत्ततायां वा नैष प्रश्नो निवर्तते । कस्मादगोनिवृत्तं तदद्य जातं स्खलक्षणम् ।। तस्माद्वस्तुस्वभावेऽस्य विदित्वाऽननुयोज्यताम् ।
चोधचुञ्चुत्वमुत्सृज्य प्रतिपत्तिनिरूप्यताम् ।। प्रतिपत्तिश्च विशेषेष्विव सामान्येषु च निरपवादा दर्शितैव । तस्माद्विशेषवदप्रत्याख्येयं सामान्यम् ।
96. “આ કેવી રીતે બને ? એમ જેઓ પ્રશ્ન કરે છે તેમને અમે કહીએ છીએ કે અરે ! તે પછી આ બીજો પ્રશ્ન પણ તમે પૂછે કે આખલે પિશંગ છે, ગાય કાળી છે અને તે લીલા રંગનું ઘાસ ખાય છે, તે પછી તે આખલા અને ગાયથી પેદા થતો વાડે પાંડર ૨ ગન કેમ બને છે ? જેમ [ઉત્પત્તિ વખતે જો રૂપ વગેરેથી સંબદ્ધ તે વ્યક્તિ ઉપલબ્ધ થાય છે તેમ જાતિથી સંબદ્ધ પણ તે વ્યકિત ઉપલબ્ધ થાય છે. એટલે આપત્તિઓની તમે જણાવેલી હારમાળા કઈ છે ? અગાવ્યાવૃત્તતાની બાબતમાં પણ આ પ્રશ્ન ઊભો નથી થતો એમ નહિ. અત્યારે જન્મેલુ તે સ્વલક્ષાણ કયા કારણે અને વ્યાવૃત્ત છે ? માટે. વસ્તના સ્વભાવ બાબત પ્રટન ઉઠાવ કે વસ્તુને સ્વભાવ એવો કેમ છે એ ઘટતું નથી એમ સમજીને આપત્તિઓ આપવાનું કૌશલ છોડી તમે પ્રતિપત્તિનું નિરૂપણ કરે. વિશેષમાં થતી પ્રતિપત્તિની જેમ સામાન્યોમાં પણ નિરપવાદપણે પ્રતિપત્તિ થાય છે એ અમે દર્શાવ્યું જ છે. તેથી, વિશેષની જેમ સામાન્ય પણુ અપ્રતિષેધ્ય છે.
97. તàતત સ્માત– વિશેષામન gવ વસ્તુન: સામાન્યજ્ઞાન નનનયુિक्तत्वात् किं सामान्यकल्पनयेति । तदयुक्तम् । विशेषवत् प्रत्यक्षत्वात् सामान्यस्य कः कल्पनार्थः ? यदि हि कार्यानुमेयं सामान्य कल्पयेम, तत एवमनुयुज्येमहि कार्यस्याप्यन्यथा सिद्धेः कि तत् कल्पनयेति । प्रत्यक्षे तु सामान्ये कोऽयमनुयोगः ?
97. બૌદ્ધ-- ત્યાં આ આપત્તિ થાય- વિશેષ રવભાવ જ ધરાવતી વસ્તુ પોતે જ સામાન્યજ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરવાની શકિતવાળી છે, એટલે સામાન્યની કલ્પના કરવાની જરૂર જ ક્યાં છે ? ' ' મૈમાયિક- આ આપત્તિ અયોગ્ય છે. તેનું એક કારણ એ કે વિશેષની જેમ સામાન્ય પ્રત્યક્ષ હેઈ સામાન્યની કલ્પના કરવાનું અમારે શું પ્રયોજન ? [અમે સામાન્યની કલ્પના કરતાં જ નથી.] તેનું બીજુ કારણ એ કે જો અમે સામાન્યને કાયર (જ્ઞાન) ઉપરથી અનુમેય માનતા હોઈએ તે તમે આમ પ્રથન કરી શકે કે કાર્ય હૈ બીજી રીતેય ઘટે છે ૨૪-૨૫