Page Text
________________
૧d*
નિર્વિકલ્પ પ્રત્યક્ષનો વિષય સામાન્ય પણ છે
तथा हि-निर्विकल्पककालस्यातिसूक्ष्मत्वात् किं प्रतिभासते किं न प्रतिभासते इति कथमेष कलिरावयोरुपशाम्यतु ? भवान् ब्रूते-व्यावृत्तमेवावभातीति । अहं ब्रुवे - अनुवृत्तमपि प्रतिभातीति । एवं कलहायमानयोरावयोः- कः परिच्छेदः ? न खलु शपथस्य कोशपानस्य वैष विषयः । तस्मान्निर्विकल्पकानन्तरोत्पन्नस्थूलकालकार्यपर्यालोचनया तव्यवस्था कर्तव्या ।
- -- 77. જાતિ વગેરેનું અસત્ત્વ પણ નથી, કારણ કે ઇન્દ્રિયાસનિકત્પન્ન બાધસંશયરહિત જ્ઞાનથી તે ગય છે, સ્વલણની જેમ. પ્રથમ તેણે ઉત્પન્ન થનારું ચાક્ષુષ જ્ઞાન જ વસ્તુગ્રાહી છે, તે જ્ઞાન પછી થનારું જ્ઞાન વસ્તુગ્રાહી નથી એવી આ રાજ્ઞા કઈ ? અથવા ભલે તે [પ્રથમ ક્ષણે ઉપન્ન થનારું ચાક્ષુષ જ્ઞાન જ પ્રમાણ છે પરંતુ તેનાથી વસ્તુનું વ્યાવૃત્ત રૂપ જ જ્ઞાત થાય છે પણ અનુગત રૂપ જ્ઞાત થતું નથી એમાં શું પ્રમાણુ છે ? નિર્વિકલ્પક પ્રત્યક્ષને કાળ અતિ સૂમ (=ર્કે) હોઈ ત્યારે જ્ઞાનમાં શું ભાસે છે અને શું નથી ભારતું એ બાબતે આપણા બેને આ કલહ કેવી રીતે શાંત થાય ? આપ કહે છે કે વ્યાવૃત્ત રૂપ જ જ્ઞાનમાં ભાસે છે હું કહું છું કે અનુવૃત્ત રૂપ પણ ભાસે છે. આમ ઝઘડતા આપણે એને નિર્ણાયક કેણ ? ખરેખર, શપથ કે કેશપાનને આ વિષય નથી તેથી નિવિક૯૫ પ્રત્યક્ષ પછી તરત જ ઉત્પન્ન થતા અને સ્થૂળ કાળવાળા (અર્થાત સ્મરણ આદિ સાપેક્ષ હોવાને કારણે લાંબા કાળ ચાલનાર સવિકપક પ્રત્યક્ષરૂપ કાર્યની પર્યાચના દ્વારા તેની (અર્થાત નિર્વિકલ્પક પ્રત્યક્ષના વિષયની) વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ. 78. તત્ર –
भवेद्यदि विशेषैकविपयं निर्विकल्पकम् ।
सामान्याध्यवसायोऽयमकस्मात् कथमुद्भवेत् ।। शाब्द एप विकल्प इति चेत् , मैवम् ---
पश्यत्यनुगत रूपमविज्ञातेऽपि वाचके ।
दाक्षिणात्य इवाकस्मात् पश्यन्नुष्ट्रपरम्पराम् ।। अनवगतशब्दार्थसंबन्धोऽप्यभिनवानेकपदार्थसन्निधाने तेषामनुगतं च व्यावृत्तं च पश्यत्येव रूपम् । अपि च प्रथमाक्षसन्निपाते एवाङ्गुलिचतुष्टयमवलोक्यमानमन्योन्यगामिना च रूपेणावगम्यते । तत्कथं केवलविशेषावलम्बी चाक्षुषः प्रत्ययः ?
18. વળી, જે નિવિકલ્પ પ્રત્યક્ષને વિષય એક વિશેષ જ હોય તો સામાન્યને આ અધ્યવસાય અકસ્માત કેવી રીતે ઉદ્ભવે ? આ વિકલ્પ (=સવિકલ્પ પ્રત્યક્ષ) શાબ્દ છે (અર્થાત શબ્દવિષયક છે, વસ્તુવિષયક નહિ) એમ જે તમે કહેતા હે તો અમારે કહેવું જોઈએ કે એમ નથી. આ પશુનો વાચક શબ્દ “ઊંટ છે એવું જેને જ્ઞાન નથી એવા] દક્ષિણ ભારત
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004626 |
| Book Title | Nyayamanjari Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 18 MB |