Nyayamanjari Part 4

SR No.: 004626
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1989
Total Pages: 332
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 172

સામાન્ય-વિશેષાત્મક વસ્તુ નિવિકલ્પ પ્રત્યાનો વિષય નથી એ બૌદધ મત
૧૫૫
26. ન વૈજં શરું વતુ નિર્વિવાહFોવર: |
व्यक्त्यन्तरानुसंधानाद्विनाऽनुगमधीः कुतः ॥
येष्वनुगतं तत्सामान्यं तेषु बुद्धयाननुसंधीयमानेषु तद्वृत्तिसामान्यग्रहणासम्भवात्, न चानुसंधानसामर्थ्य बुद्धरस्ति ।
अत एव न ते सम्यगक्षजज्ञानवेदिनः ।
अभेदवृत्तिप्रत्यक्षमागुरद्वैतवाञ्छया ।। ___ तस्माद् भेदविषयत्वात् प्रत्यक्षस्य न तद्गम्यं सामान्यम् ।
26. અનેકાત્મક (= સામાન્ય-વિશેષાત્મક એક વસ્તુ નિર્વિકલ્પક પ્રત્યક્ષને વિષય નથી. [અમારે મતે નિવિકલ્પ પ્રત્યક્ષ જ ખરેખર પ્રત્યક્ષ છે. સવિકલ્પક પ્રત્યક્ષ તે પ્રત્યક્ષ જ નથી.] બીજી વ્યક્તિઓ સાથે પ્રસ્તુત વ્યકિતના અનુસંધાન વિના અનુગમબુદ્ધિ (= એકાકાર બુદ્ધિ, અનુવૃત્તબુધિ) ક્યાંથી થાય? કારણ કે જે વ્યકિતઓમાં એક અનુસ્મૃત સામાન્ય હોય છે તે વ્યકિતઓનું બુદ્િધથી અનુસંધાન કરવામાં ન આવે તો તે વ્યકિતઓમાં રહેતા સામાન્યનું ગ્રહણ સંભવત નથી; અને અનુસંધાન કરવાનું સામર્થ્ય નિવિકલ્પક પ્રત્યક્ષમાં નથી. તેથી જ. અદેતની ઇરછાથી જેઓ નિવિકલ્પક પ્રત્યક્ષને અભેદમાં (=સામાન્યમાં પ્રવૃત્ત થનાર ગણે છે તેઓ નિવિકલ્પક પ્રત્યક્ષરૂપ જ્ઞાનને બરાબર સમજતા નથી. નિષ્કર્ષ એ કે નિવિકલ્પ પ્રત્યક્ષને વિષય ભેદ (=સ્વલક્ષણ અર્થાત વિશેષ) હોઈ, સામાન્ય નિવિકલ્પ પ્રત્યક્ષ વડે ગ્રાહ્ય નથી.
27. नन्वेवमपह् नूयमाने सामान्ये गौॉरिति शाबलेयादिषु यो ऽयमनुवृत्तः प्रत्ययः स कथं समर्थयिष्यते ?
27. નૈયાયિક – આમ સામાન્યને પ્રતિષેધ કરશે તે ગાય” “ગાય” એવાં જે એકાકાર પ્રતીતિ શાબલેય આદિ ગોયકિતઓમાં થાય છે તેને ખુલાસે તમે કેવી રીતે કરશે ?
28. उक्तमत्र विकल्पमात्रमेष प्रत्ययः, विकल्पाश्च नार्थाधीनजन्मान इति । तथा च परपरिकल्पितेषु सत्तादिसामान्येष्वपि 'सामान्यम्' 'सामान्यम्' इत्यनवृत्तविकल्पाः प्रवर्तन्त एव । न च सामान्येषु सामान्यान्तराणि सम्भवन्ति, निःसामान्यानि सामान्यानीत्यभ्युपगमात् ।
" 28, બૌધ––અહીં (આના ઉત્તરમાં) અમે જણાવ્યું જ છે કે આ પ્રતીતિ તે કેવળ વિકલ્પરૂપ છે અને વિકપે અથને અધીન રહી જન્મતા નથી. વળી, વૈશેષિકેએ માનેલાં સત્તા વગેરે સામાન્યમાં “સામાન્ય” “સામાન્ય એવા એકાકાર વિક (ન્સવિકલ્પ પ્રત્યક્ષ) ઊઠે જ છે છતાં સામાન્યમાં બીજા સામાન્ય છે. સંભવતા નથી કારણ કે સામાન્ય સામાન્યરહિત છે એવું વૈશેષિકે એ સ્વીકાર્યું છે.