Nyayamanjari Part 4

SR No.: 004626
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1989
Total Pages: 332
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 122

પુનરુક્તિદેષપરિહાર
૧૦૫
'इममहं पञ्चदशारेण वज्रेणापबाधे योऽस्मान् द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मः इति श्रूयते । एकादशसामिधेन्य ऋचः पठ्यन्ते । तत्राभ्यासमन्तरेण पाञ्चदश्यं नावकल्पते इत्येवमवश्यकर्तव्यो ऽभ्यासः । स चायमनियमेन प्राप्तो वचनेन नियम्यते 'प्रथमोत्तमे ऋचौ त्रिरुच्चारणीये' इति । तस्मात् तत्प्रयोजनार्थत्वान पुन - रुक्ततादोषः ।
अभ्यासे फलरहिते हि पौनरुक्त्यं
दोषः स्यादिह तु न तस्य निष्फलत्वम् ।
व्याघाताऽनृतपुनरुक्ततादि तस्मात्
૧૪
वेदस्य श्लथयति न प्रमाणभावम् ॥ इयं च वाक्यार्थविचारणाऽपि
प्रामाण्यसिद्धयौपयिकीति मत्वा ।
204. અભ્યાસમાં પુનરુક્તિનું કોઈ કાય પ્રયોજન હોવાથી પુનરુક્તિ દ્વેષ નથી. સામિયેની મત્રોની બાબતમાં પંદરની સંખ્યા કરવી જોઈએ એવા આદેશ છે. જે અમારો દ્વેષ કરે છે અને જેને અમે દ્વેષ કરીએ છીએ એને હું પંદર અરવાળા વજ્રથી મારી નાખીશ' એવુ' વેદમાં કહેવામાં આવ્યું છે. અગીમાર સામિધેની ઋચાઓના પાડ કરવામાં આવે છે. ત્યાં અભ્યાસ વિના પંદરની સંખ્યા ઘટતી નથી એટલે અભ્યાસ અવશ્ય કતવ્ય છે. પરંતુ જેની બાબતમાં કોઈ નિયમ નથી એવા અભ્યાસને વચન વડે નિયમિત કરવામાં આવે छे, नेमडे 'प्रथम अने छेली ऋयाओ त्रयु वार उच्चारखी' तेथी तेनु' (=अभ्यासनु અર્થાત્ પુનરુક્તિનું) પ્રયેાજન હેાઈ પુનરુક્તિ દેષ નથી. જેનું કોઈ ફળ યા પ્રત્યેાજન . નથી તે અભ્યાસમાં જ પુનરુક્તિ" આવે. પરંતુ અહીં અભ્યાસ નિષ્પ્રયેાજન નથી. તેથી (દેખીતા) વ્યાઘાત, અનૃતતા, પુનરુતતા વગેરે વેદના પ્રામાણ્યને જરા પણ શિથિલ નથી કરતા. વેદના પ્રામાણ્યની સ્થાપના કરવાની દીક્ષા લેનાર ગૌતમ મુનિએ પોતાના આ ન્યાયશાસ્ત્રમાં વેદના પ્રામાણ્યની સિદ્ધિ માટે ઉપાયભૂત ગણીને વૅના વાકયોના અથની આ વિચારણા પણુ કરી છે 205 ननु नाद्यापि वेदस्य भवद्भिर्निपुणैरपि ।
चक्रे स्वशास्त्रे मुनिंनेह वेदप्रामाण्यनिर्वाहण दीक्षितेन ॥
स्वदेहसंभवा दोषा निखिलाः परिपिञ्जिताः ॥
तथा हि 'सोऽरोदीद् यदरोदीत् तद्रुद्रस्य रुद्रत्वम्' [ तै०सं० १. ५.१], 'प्रजापतिरात्मनो वपामुदखिदत् तामग्नौ प्रागृह्णात् । ततोऽजस्तूपर उदगात् '