Nyayamanjari Part 3

SR No.: 004625
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1984
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 10 MB

Page 115

૧૦૨
સન્નિવેશહેjપરીક્ષા પ્રમાણે વસ્તુવ્યવસ્થા નથી. અહીં તે ઘાસ વગેરેમાં કર્તાના અભાવનો નિશ્ચય જ નથી એ અમે કહી ગયા છીએ.
173 ननु स्थावरेषु पक्षीकृतेष्वपि व्यभिचारो न निवर्तते एव । न हि सपक्षविपक्षव्यतिरेकण तात्त्विकः पक्षो नाम कश्चिदस्ति, वस्तुनो द्वैरूप्यानुपपत्तेः । वस्तुस्थित्या सकर्तृकाश्चेद्वनस्पतिप्रभृतयः सपक्षा एव ते, नो चेत्तर्हि विपक्षा एव, न राश्यन्तरं સમસ્તોતિ
173. બૌદ્ધ–ઘાસ વગેરે વનસ્પતિને પક્ષમાં સમાવિષ્ટ કરવામાં આવે તે પણ વ્યભિચાર દૂર થતો નથી. એનું કારણ આપીએ છીએ. સપક્ષ અને વિપક્ષથી અતિરિક્ત કઈ તાતક પક્ષ છે જ નહિ. કારણ કે એક વસ્તુનાં બે રૂપો (સ્વભાર નથી. હકીકતમાં જે ઘાસ વગેરે સકર્તક હેય તે તે સપક્ષો જ છે; અન્યથા વિપક્ષો જ છે. સપક્ષ અને વિપક્ષથી અન્ય ત્રીજી રાશિ ઘટતી નથી.
174. उच्यते पक्षाभावे सपक्षविपक्षवाचोयुक्तिरेव तावत्किमपेक्षा ? पक्षानुकूलो हि सपक्ष उच्यते तत्प्रतिकुलश्च विपक्ष इति । यद्येवं तर्हि कोऽयं पक्षो नामेति
174. યાયિક – પક્ષના અભાવમાં કોની અપેક્ષાએ “સપક્ષ-વિપક્ષ એવા શબ્દનો પ્રયોગ થાય છે ? પક્ષને અનુકૂળ હોય તેને સપક્ષ કહેવામાં આવે છે. પક્ષને પ્રતિકુળ હેય તેને વિપક્ષ કહેવામાં આવે છે.
બૌહ-જે એમ હેય તો જણું કે આ પક્ષ એ શું છે? 175. TØધન્વિન ટૂખ્યા-વ્યવધારિત: |
सपक्षस्तदभावेन निश्चितस्य विपक्षता ॥ विमतो यत्र तु तयोस्तं पक्षं सम्प्रचक्ष्महे । वस्तुनो द्वयात्मकत्वं तु नानुमन्यामहे वयम् । वादिबुद्धयनुसारेण स्थितिः पक्षस्य यद्यपि ।
तथाऽपि व्यवहारोऽस्ति वस्तुतस्तन्निबन्धनः ॥ संदिग्धे हि न्यायः प्रवर्तते, नानुपलब्धे न निर्णीते इत्युक्तमेतत् । संहिह्यमान एव चार्थः पक्ष उच्यते । किञ्चित्कालं तस्य पक्षत्वं यावन्निर्णयो नोत्पन्नः । तदुत्पादे तु नूनं सपक्षविपक्षयोरन्यतरत्रानुप्रवेक्ष्यत्यसौ । अतश्च पक्षावस्थायां तेन व्यभिचारोद्भावनमसमीचीनम् ।
- 175. નૈવાયિક-વાદી અને પ્રતિવાદી બંને જેને સાધ્ય ધર્મથી અન્વિત નિશ્ચિતપણે સમજતા હોય તે સપક્ષ. વાદી અને પ્રતિવાદી બને જેને સાધ્ય ધર્મના અભાવથી યુક્ત નિશ્ચિતપણે જાણતા હોય તે વિપક્ષ. જેની બાબતમાં વાદી અને પ્રતિવાદીને મતભેદ હોય તેને અમે પક્ષ કહીએ છીએ. વસ્તુ બે રૂપ-સ્વભાવ ધરાવે છે એમ અમે માનતા નથી. જો કે વાદીની બુદ્ધિ અનુસાર પક્ષની સ્થિતિ – સ્થાપના – હેાય છે છતાં વ્યવહાર (=પક્ષને વ્યવહાર) તે વસ્તુત: વાદી-પ્રતિવાદીના મતભેદને આધારે હોય છે. સંદિગ્ધ