Nyayabindu

SR No.: 004622
Original Sutra Author: Dharmakirti
Author: Nitin R Desai
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1991
Total Pages: 318
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 17 MB

Page 227

૧૮૬
ન્યાયબિંદુ तथा संदिग्धसाध्यधर्मादयश्च । यथा - रागादिमानय वचनाद्रध्यापुरुषवत् । मरणधर्माऽयं पुरुषो रागामदित्वाद्रथ्यापुरुषवत् । अखर्वज्ञोऽयं रागादिमत्वाद्रथ्या. પુલિસિ. ૧૨૧ |
તે રીતે સંદિગ્ધ એવા સાધ્યાધિવાળાં [ દાંત પણ ; જેમ કે –
(૧) આ પુરુષ રાગાદિવાળો છે, કારણ કે તે વચનયુક્ત છે; જેમ કે રસ્તા ઉપર કોઈ [અમુક ] પુરુષ :
(૨) આ પુરુષ મરણશીલ છે; કારણ કે તે રાગાદિવાળે છે; જેમ કે રસ્તા ઉપરનો કઈ [અમુક ] પુરુષ.
(૩) આ પુરુષ અસર્વજ્ઞ છે; કારણ કે તે રાગાદિવાળો છે; જેમ કે રસ્તા ઉપરને કઈ [ અમુક ] પુરુષ, (૧૨૫)
1. तथा संदिग्धः साध्यधर्मो यस्मिन् स संदिग्धसाध्यधर्मः । स आदिर्येषां ते तथोक्ताः । संदिग्धसाध्यधर्मः । संदिग्धसाधनधर्मः । संदिग्धोभयः ।
1. જેમાં સાધ્યધમ સંદેહયુક્ત હોય તે સંદિગ્ધ સાધ્યધર્મવાળું [ દૃષ્ટાન્ત ] કહેવાય. અહીં “આદિ' શબ્દથી સંદિગ્ધસાધનધર્મવાળું તથા સંદિગ્ધ એવા ઉભયધર્મવાળું [ એમ બીજા બે દષ્ટાતો પણ ] સમજવાનાં છે.
2. उदाहरणं - रागादिमानिति रागादिमत्त्वं साध्यं । वचनादिति हेतुः। रथ्यापुरुषवदिति दृष्टान्ते रागादिमत्त्वं संदिग्धम् ।
2. [ સંદિગ્ધ સાધ્યધર્મવાળા ] પ્રથમ ઉદાહરણમાં રાગાદિમત્વ તે સાધ્ય છે. વચનયુક્તતા" તે હેતુ છે. હવે તે માટે આપેલા રસ્તા પરના કેઈ પુરુષરૂપ દષ્ટાન્તમાં રાગાદિમત્વ [– રૂપ સાધ્યધમ] સંદિગ્ધ છે.
3. मरणं धर्मोऽस्येति मरणधर्मा । तस्य भावो मरणधर्मत्वं सायम् । अयं पुरुषः इति धर्मी । रागादिमत्त्वादिति हेतुः । रथ्यापुरुषे दृष्टान्ते संदिग्ध साधनम् । साभ्यं तु निश्चितं मरणधर्मत्वमिति ।
3. [ સંદિગ્ધ-સાધનધર્મવાળા બીજા ઉદાહરણમાં] મરણુશીલતા તે સાધ્ય છે. આ પુરુષ” તે ધમી છે. રાગાદિમજ્ય તે હેતુ છે. રસ્તા પર પુરુષ–એ દૃષ્ટાન્તમાં [ રાગાદિમસ્વરૂપ ]. સાધન ( = હેતુ) સંદિગ્ધ છે. મરણશીલતારૂપ સાધ્ય તે [ તે પુરુષ વિષે] નિશ્ચિત છે.
4. असर्वज्ञ इति । असर्वज्ञत्वं साभ्यम् । रागादिमत्त्वादिति हेतुः । तदुभयमपि रथ्यापुरुषे. दृष्टान्ते संदिग्धम् । असर्वज्ञत्वं रागादिमत्त्वं चेति ।
4. [ જેમાં સાધન ને સાધ્ય ઉભય સંદિગ્ધ છે તેવા ત્રીજા ઉદાહરણમાં ] અસર્વજ્ઞત્વ સાપ્ય છે. રાગાદિભવ તે હેતુ છે. રસ્તા ઉપરના પુરુષરૂપ દષ્ટાન્તમાં એ બંને સંદિગ્ધ છે – અસવજ્ઞત્વ અને રાગાદિમત્વ, બંને. (૧૨૫).