________________
તૃતીય પતિ : પરાČનુમાન
स च द्विविधोऽपि विरोधो वक्तृत्वसर्वज्ञत्वयोर्न संभवति ।। ७६ ।।
તે દ્વિવિધ એવા પણ વિરોધ વકતૃત્વ અને સજ્ઞત્વ વચ્ચે સ’ભવતા નથી. (૭૬)
1. स चायं द्विविधोऽपि विरोधो वक्तृत्वं च सर्वज्ञत्वं च तयोर्न संभवति । न ह्यविकलकारणस्य सर्वज्ञत्वस्य वक्तृत्वभावादभावगतिः । सर्वज्ञत्वं ह्यदृश्यम् । अदृष्टस्य चाभावो नावसीयते । ततो नानेन विरोधगतिर्भवति ।
1. આ દ્વિવિધ એવેશ પણ વિરાધ વકતૃત્વ અને સત્તત્વ વચ્ચે સંભવતા નથી; કારણ કે અવિકલકારણવાળું સ`જ્ઞવ વક્તૃત્વના ભાવને પ્રસંગે અભાવ પામે છે તેવું જોવામાં આવ્યું નથી; કારણ સર્જંનત્વ તે અદૃશ્ય છે. અને અદૃષ્ટ પદાય ના અભાવને નિશ્ચય થઈ શકતા નથી. તેથી [સત્વના ] આની ( = વક્તૃત્વની ) સાથેના [ સહાનવસ્થાનરૂપ ] વિરેધનું ગ્રહણ થતું નથી.
૧૪૯
2. न च वक्तृत्वपरिहारेण सर्वज्ञत्वमवस्थितम् । काष्ठादयो हि वक्तृत्वपरिहृताः । तेषामपि सर्वशत्वप्रसङ्गात् । नापि सर्वज्ञत्वपरिहारेण वक्तृत्वम् । काष्ठादीनामपि वक्तृत्वप्रसङ्गात् ।
2. [એ તે વચ્ચે પરસ્પરપરિહારરૂપ વિરાધની શક્યતા તપાસીએ : ] વકતૃત્વને પરિહાર કરીને સજ્ઞ[નું સ્વરૂપ] સ્થિર થતું હેાય એવું પણ નથી; કારણ કે તા કાષ્ઠ વગેરેમાં વાતૃત્વના પરિહાર હાઈ તેમનું સત્તત્વ માનવું પડે. વળી સત્તત્વને પરિહાર કરીને વક્તૃ[નું સ્વરૂપ] સ્થિર થતુ હાય એવું પણ નથી; કારણ કે તે તે કાષ્ઠાદિમાં સત્તત્વનેા પરિહાર હાઇ તેમને વિષે વક્તત્વ માનવું પડે.
3. तत एवाविरोधाद्वक्तृत्वविधेर्न सर्वज्ञत्वनिषेधः ॥
૩. આમ [બંને વચ્ચે એક પણ પ્રકારના ] વિરાધ ન સંભવતા હોઈ વક્તૃત્વના અસ્તિત્વના ક્શનથી સવજ્ઞત્વને અભાવ સિદ્ધ થતા નથી, (૭૬)
स्यादेतत् – यदि नास्त्येव विरोधो घटपटयोरिव स्यादपि तयोः सहावस्थितिदर्शनम् । सहास्थित्यदर्शनात्तु विरोधगतिः । विरोधाच्चाभावगतिरित्याशङ्कयाह
न चाविरुद्ध विधेरनुपलब्धावप्यभावगतिः ॥ ७७ ॥
[ કોઇકને કદાચ ] આમ [ પ્રશ્ન ] થાય “ ધટ અને પટ વચ્ચે વિરેાધ નથી તેમ જો સત્વ અને વક્તૃત્વ વચ્ચે પણ વિરોધ ન હોય તો [ ઘટ અને પટની જેમ ] તે બંનેના સહાવસ્થાનનું દન [ કદીક તો ] થાય; પરંતુ તેમાં તેવું સહાવસ્થાન જોવા મળતું નથી, તેથી તે બંને વચ્ચે વચ્ચેના વિરેાધ સમજાય છે. અને ખતે વચ્ચે [ આમ] વિરેધ હેાવાથી [તેમાંનું એક હોય ત્યાં બીજાના] અભાવને! નિશ્ચય થઈ શકે છે.”—આવી શકા કલ્પીને [ ઉત્તરરૂપે ] કહે છે :
Jain Education International
➖➖
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org