________________
૧૪૪
ન્યાયબિન્દુ
નથી, કારણ કે એકબીજાના સંતાનને નિવર્તાવવાપણું તેમનામાં હેતું નથી. [ આ જ બતાવે છે કે વિરોધ એ પણ સ્વતંત્ર પદાર્થ છે, ને તે જે બે ક્ષણપરંપરા વચ્ચે સંભવે તે બે વચ્ચે જ નિત્યનિવકભાવ હોય છે, અન્ય વચ્ચે નહિ.]
9. गतिधर्मा चालोको यो दिशमाकामति तद्दिवर्तिनो विरोधिसतानानिवर्तयति । ततोऽपवरकैक - देशस्था प्रदीपप्रभाऽन्धकारनिकाटवर्तिन्यपि नान्धकार निवर्तयति । अन्धकाराकान्तायां दिश्यालोकक्षणान्तरजननासामर्थ्यात् ।
(પ્રકાશ દ્વારા થતા અંધકારૅકરશના નિવનનો ખુલાસો )
9. ગતિરૂપ સ્વભાવવાળે પ્રકાશ જે દિશામાં આગળ વધે છે તે દિશામાં રહેલા વિરેાધી [ એવા અંધકાર ]ના સંતાનને અટકાવે છે. તેથી ઓરડાના એક ભાગમાં રહેલી દીવાની પ્રભા [અન્ય દિશા કે દેશના ] અંધકારની નિકટ હોવા છતાં તે ] અંધકારને અટકાવતી નથી, કારણ કે અંધકારથી છવાયેલી [ અન્ય ] દિશામાં [ ગતિ કરીને] અન્ય પ્રકાશક્ષણ જન્માવવાની શક્તિ તે પ્રભામાં હોતી નથી.
10. कारणासामर्थ्यहेतुत्वकृत संताननिष्ठमेव विरोधं दर्शयता भवत इति कृतम् । भवतः प्रबन्धेन वर्तमानस्य शीतस्पर्शस तानस्वाभावोऽन्यस्योष्णस तानस्य भावे सतीति । (સહાનવસ્થાનરૂપ વિરોધનો સાચો અર્થ ? )
10. [ સદશ ક્ષણ ઉત્પન્ન કરવામાં ] કારણભૂત [ એવી અંધકારાદિ પ્રતિયોગીની ક્ષણ ]માં, [ સદશ ક્ષણ ઉત્પન્ન કરવાનું ] અસામથ્થ" જન્માવવાના હેતુ બનવું તે જ [ પ્રકાશાદિ વિરોધીમાં સ્થિત ] વિરોધ, એનો અર્થ એ કે વિરોધ સંતાનની અપેક્ષાએ જ કહેવાય [ બે ક્ષણની અપેક્ષાએ નહિ ]–. આ વાત સૂચવવા માટે [ અભાવને પામનાર પદાર્થ માટે સૂત્રમાં ] “અસ્તિત્વ ધરાવત” (એટલે કે વિરોધીના આવવા માત્રથી તક્ષણ અભાવગ્રસ્ત નહિ થનાર) એ શબ્દ પ્રયોજે છે. એ દ્વારા કહેવાને ભાવ એ થયો કે અસ્તિત્વ ધરાવતા, એટલે કે સાતત્યથી પ્રવર્તતા શીતસ્પર્શ [ વગેરે ને અભાવ અન્ય એટલે ઉષ્ણ [–સ્પર્શ આદિ ને સંતાન અસ્તિત્વમાં આવવાને કારણે સધાય છે.
11. જે રવાદ – ૧ વિરોધો વારતા રુતિ, વાતા–રથા નિને #ા, થિजन्यजनकभावो नाम द्विष्ठोऽस्ति कारणपूर्विका तु कार्यप्रवृत्तिः। अतो बास्तवः एव । तदन्न निवृत्ते वस्तुनि कश्चिदद्विष्ठो नाम विरोधोऽस्ति । दहननिमित्त तु शीतस्पर्शस्य क्षणान्तरजननासामर्थ्यम् । अतो विरोधोऽपि वास्तव एव ॥ ( ઉક્ત વિરોધનો અસ્વીકાર કરનારને પ્રત્યુત્તર :)
11. હવે જે લોકો એમ કહે છે [બે ક્ષણસંતતિ વચ્ચે ] વિરોધ [ નામને સંબંધ ] એ વાસ્તવિક નથી હોતો, તેમને આમ જવાબ વાળી શકાય ? જે રીતે કાર્ય નિપન્ન થયા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org