________________
فه
તૃતીય પરિચ્છેદ : પરાથનુમાન એક એક રૂપ કહેવાનું બાકી રહે છે. ] તે પછી અહીં લિંગનાં ત્રણે રૂપનું કથન કઈ રીતે થયું ગણાય ?” આ અંગે કહે છે ?
કારણ કે [માત્ર] સાધમૅ થી પણ પ્રયોગ હોય ત્યારે તેના અર્થમાંથી જે વૈધમ્ય સમજાઈ જાય છે. (૨૬)
___ 1. साधम्ये णेति । साधयेणापि अभिधेयेन युक्ते प्रयोगे क्रियमाणे अर्थात् सामर्थ्यात् वैधय॑स्य व्यतिरेकस्य गतिर्भवतीति । हीति यस्मात् । तस्मात् त्रिरूपलिङ्गाख्यानमेतत् ।
1. વાચ્યાર્થરૂપ સાધમૅવાળા પ્રયોગ કરાય ત્યારે પણ તેના અર્થમાંથી એટલે કે કે [તે કથનના સામર્થ્યથી કૌધ[-પ્રવેગને અને તેના અંગરૂપી ૫ વ્યતિરેક વ્યક્તિને બોધ થઈ જાય છે. આ અગાઉનાં સૂત્રોમાં પ્રદર્શિત કરેલા સાધમ્મવત અને વૈધમ્યવત અનુમાનના પ્રયોગમાં ત્રિરૂપલંગનું જ કથન છે એ વાતનું કારણ આ સત્રમાં કહ્યું છે.
2. यदि नाम व्यतिरेकोऽन्वयवता नोक्तस्तथापि अन्वयवचनसामर्थ्यादेवावसीयते ।।
2. [કહેવાને ભાવ એ કે] અવય - વ્યયા]િવાળા પ્રિયેગ] સાથે વ્યતિરેક[-વ્યાપ્તિ] ન કહેવાઈ હોય તે પણ તે અન્વયના કથનના બળે જ સમજાઈ જાય છે. (૬)
થમ ? અતિ મિત્ર સાથેન દેવરામવાત . “કઈ રીતે ? એ પ્રશ્નનો ઉત્તર] :
કારણ કે તે ન હોય તો સાધ્ય દ્વારા હેતુના અન્વયને અભાવ હેય. (ર૭)
1. મતિ તરિત્રમ્ તિરે યુદ્ધચાધ્યવહતે સાથેન તરન્વયસ્થ યુદ્ધપાવવરિતામાવા I साध्ये नियत साधनमन्वयवाक्या वस्यता साध्याभावे साधन नाशङ्कनीयम् । इतरथा साध्यनियतमेव न प्रतीत स्यात् । साध्याभावे च साधनाभावगतितिरेकगतिः । अतः . साध्यनियतस्य , साधनस्याभिधानसामर्थ्यादन्वयवाक्येऽवसितो व्यतिरेकः ॥
1. તે એટલે કે બુદ્ધિમાં પ્રતીત થયેલે વ્યક્તિરેક જે [ અન્વયપ્રતીતિ નિયત સહચારી] ન હોય તે સાધ્ય દ્વારા હેતુને અન્વયે પણ બુદ્ધિમાં પ્રતીત થવાપણું ન જ સંભવે. [તે આ રીતે :] જેને સાધન એ સાધ્યમાં નિયત હેવાનું, પ્રિતિપાદકના] અવયવાક્યથી સમજાયુ હોય તે સાધ્યાભાવને સ્થળે સાધનના અસ્તિત્વની સંભાવના કરી જ ન શકે, કારણ કે જે તેમ ન હોય તે [ સાધન ] તે સાધ્યમાં નિયત છે એવું [ અન્વયવાના આધારે ] પ્રતીત થયું જ ન ગણાય. [એટલે આ રીતે અન્વયવાક્યની સમજણમાંથી જ “સાયાભાવ હોય તો સાધનને ભાવ નહિ પણ અભાવ જ હેય એવી પ્રતીતિ ફલિત થાય છે.] હવે આ સાધ્યાભાવથી સાધનાભાવને બોધ એટલે જ વ્યતિરેકને બેધ. આમ સાધન તે સાધ્યનિયત છે તેવા અન્વયવાક્યના અભિધાનના સામર્થ્યથી જ વ્યતિરેક સમજાઈ જાય છે. (૭)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org