________________
૧oo
ન્યાયાબ૬ 6. ઉપર કહેલી પ્રક્રિયામાં, જે [ વ્યાસિનું] સામાન્યરૂપે સ્મરણ છે તે [ અમુક ધમ વિષે ] લિંબ [ પણાનો નિશ્ચય કરાવનાર) જ્ઞાન છે, જ્યારે અનિત્ય સ્વભાવવાળા શબ્દગત શિશિષ્ટ કૃતકત્વનું સ્મરણ અનુમાનજ્ઞાનરૂપ (= અનુમાનનું નિમિત્ત) છે.
7. तथा च सत्यविनाभाविश्वज्ञानमेव परोक्षार्थप्रतिपादकत्व नाम । तेन निश्चितप्तन्मात्रानुबन्धे साध्यधमे स्वभाबहेतवः प्रयोक्तम्या नान्यत्युक्तम् ।।
7. આ રીતે અવિનાભાવિત્વનું જ્ઞાન જ પરીક્ષાર્થના પ્રતિપાદનરૂપ બની રહે છે. આથી જ કહ્યું કે [ સ્વભાવહેતુના અસ્તિત્વ-] માત્ર સાથે જે સાધધર્મને અનુબંધ નક્કી થયો હોય તે જ સાધ્યધર્મ પરત્વે સ્વભાવહેતુઓ પ્રાજવા, અન્યત્ર નહિ. (૧૫)
यवि सम्बन्धो निश्चेतव्यः साध्यस्य साधनेन सह । साधनधभ'मात्रानुवन्धस्तु साध्यस्य कस्मानिश्चितो मृग्यत इत्याह--
तस्यैव तत्स्वभावत्वात् ॥ १६ ॥ જે આમ [ સાધનના સાથ સાથેના અવિનાભાવિત્વને નિશ્ચય જરૂરી હોય તો સાધ્યને સાધન સાથે સંબંધ નક્કી કરવો પડે. પણ [ તેને બદલે ] સાધ્યને સાધન માત્ર સાથે અનુબંધ નિશ્ચિત થાય તેવી અપેક્ષા કેમ રખાય છે ?” આ અંગે કહે છે:
કારણ કે તેનામાં જ તેનો સ્વભાવ હેવાપણું હોઈ શકે છે. (૧૬)
1. तस्यैवेति सिद्धसाधनधर्ममात्रानुबन्धस्य । तत्स्वभावत्वादिति साधनधर्म स्वमावत्वात् । यो हि साध्यधर्मः साधनधर्म' मात्रानुबन्धवान् स एव तस्य साधनधर्मस्य स्वभावो नान्यः ।
1. તેનામાં જ' એટલે જેનો સાધનધર્મમાત્ર સાથે અનુબંધ નક્કી થયો છે એવા સાથધર્મમાં જ. “તેને સ્વભાવ હેવાપણું” એટલે સાધનધમનો સ્વભાવ હોવ પાડ્યું. જે સાધધર્મ સાધનધર્મમાત્ર સાથેના અનુબંધવાળો હોય તે જ તે સાધનધર્મનો સ્વભાવ હાથ, બીજો નહિ. (૧૬) भवतु ईदृश एव स्वभावः । स्वमाव एव तु साध्ये कस्मादधेतुप्रयोगः ?
स्वभावस्य च हेतुत्वात् ॥ १७ ॥ [ પુનઃ શંકા ] “ભલે આવું [સાધનધમમાત્ર સાથે અનુબંધવાળું સાધ્ય ] [ હેતુને] સ્વભાવ હોય, પરંતુ હેિતુને પિતાને] સ્વભાવ જ હોય એવા સાધુના સંદર્ભમાં આ પ્રકારને]. હેતુપ્રવેગ કેમ કરાય છે?” [ તેથી કહે છેઃ ].
વળી સ્વભાવ વિષે હેતુપણું હોય છે તેથી. (૧૭) 1. ક્ષમા વધુ ૨ દેતુથાત્ / સ્વભાવ છવ રદ્દ દેતુ: પ્રાતઃ તમાર ૩ ઇવ સાથુઃ कर्तव्यः यः साधवस्य स्वभावः स्यात् । साधनधर्ममात्रानुबन्धवांश्च स्वभावो नान्यः ॥
- 1. [ સાયભૂત ] રવભાવ પર (સ્વભાવે) જ અહીં [ કોઈ ધર્મ ] હેતુ બનાવાય છે. આથી તેને જ સાધ્ય બનાવાય, જે સાધનનો સ્વભાવ હેય; [ કારણ કે તે જ સાધ્ય અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org