________________
જીવનાં સાન
૩૨૧ અને નિશ્ચિત જ્ઞાન): શ્રુતજ્ઞાન (અર્થાત ઈકિય અને મનથી બુત – શાસ્ત્ર-ગ્રંથાનુસારે થતું જ્ઞાન ; અવધિજ્ઞાન ( અર્થાત ઇકિય-મનની સહાયતા વિના આત્માની વિશિષ્ટ રેગ્યતાથી થતું સર્વ મૂર્ત દ્રવ્યનું પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન); મન:પર્યાવજ્ઞાન ( અર્થાત મનોદ્રવ્યના આકારવિશેષનું જ્ઞાન– એટલે કે બીજાને મનનું જ્ઞાન); અને કેવલજ્ઞાન (અર્થાત સર્વ દ્રવ્ય–પર્યાયનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન ).
ગૌ– હે ભગવન ! આભિનિધિક જ્ઞાન કેટલા પ્રકારનું છે?
મહ–હે ગૌતમ? આભિનિબાધિક જ્ઞાનના ચાર ભેદો છે : અવગ્રહ, ઈહા, અવાય અને ધારણા.
[ વિવરણ: ૧. નામ-જાતિ આદિની વિશેષ કલ્પનાથી રહિત, માત્ર જે સામાન્યનું જ્ઞાન તે અવગ્રહ કહેવાય. જેમ કે, ગાઢ અંધકારમાં કાંઈક સ્પર્શ થતાં, “આ કાંઈક છે.' એવું જ્ઞાન.
૨. અવગ્રહથી ગ્રહણ કરેલા સામાન્ય વિષયને વિશેષરૂપે નિશ્ચય કરવા માટે જે વિચારણું થાય છે, તે ઈહિ. જેમકે, “આ દોરડાનો સ્પર્શ છે કે સાપનો?” એ સંશય થતાં એવી વિચારણા થાય છે કે, “આ દેરડાને સ્પર્શ હે જોઈએ; સાપ હોત તો ફૂંફાડે ભારત.
૩. ઈહા દ્વારા ગ્રહણ કરેલા વિશેપને કાંઈક અધિક એકાગ્રતાથી જે નિશ્ચય થાય છે, તે અવાય. જેમકે, થોડાક સમય તપાસ કર્યા પછી એવો નિશ્ચય થાય કે, “આ સાપને સ્પર્શ નથી, દોરડાને જ છે.”
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
