________________
શ્રીભગવતી-સાર અત્યંત હર્ષ પામે, તથા પુલકિત ચિત્તયુક્ત થઈ, ત્રણ પ્રદક્ષિણ કરી, તેણે તેમને વંદનાદિ કર્યો. મહાવીર ભગવાને પણ તેને પિંગલકના પ્રશ્નો વગેરેની વાત કહી સંભળાવી; તથા તેના જવાબ પણ કહી સંભળાવ્યા :
હે કુંદક ! “લોક અંતવાળો છે કે અંત વિનાને છે” એ પ્રશ્નનો જવાબ આ પ્રમાણે છે: મેં લોકને ચાર પ્રકારને જણાવ્યું છે: દ્રવ્યલોક, ક્ષેત્રક, કાળલોક, અને ભાવલોક. દ્રવ્યલોક તો એક છે અને અંતવાળા છે. ક્ષેત્રલોક અસંખ્ય કોડાકોડી જન સુધી લંબાઈ અને પહોળાઈવાળે છે; તથા તેને પરિધિ અસંખ્ય જન કાડાકડીનો કહ્યો છે. તેને પણ અંત – છેડે – છે. કાળલોક કઈ દિવસ ન હતો તેમ નથી, કોઈ દિવસ નથી એમ પણ નથી અને કોઈ દિવસ નહીં હશે એમ પણ નથી. તે ધ્રુવ, નિયત, શાશ્વત, અક્ષત, અવ્યય, અવસ્થિત અને નિત્ય છે. વળી તેનો અંત નથી. ભાવલોક વર્ણ, ગંધ, રસ, અને સ્પર્શના અનંત પર્ય (પરિણામો) રૂપ છે; અનંત સંસ્થાન (આકાર) પર્યવરૂપ છે; તથા તેને અંત નથી. એટલે કે લેકને દ્રવ્ય અને ક્ષેત્રની દષ્ટિએ વિચારીએ તો તે અંતવાળો છે; પણ કાલ અને • ભાવની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તો તે અંત વિનાને છે.
હવે, “જીવ અંતવાળે છે કે અંત વિનાને છે તે પ્રશ્નનો જવાબ આ પ્રમાણે છે : દ્રવ્યથી જીવ એક છે અને -અંતવાળે છે. ક્ષેત્રથી જીવ અસંખ્ય પ્રદેશવાળે છે, તથા
તેનો અંત પણ છે. કાળથી જીવ નિત્ય છે અને તેને -અંત નથી. ભાવથી જીવ અનંત જ્ઞાનપર્યાયરૂપ છે,
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
