________________
કર્મસિદ્ધાન્ત : રૂપરેખા અને પ્રોઢ ગ્રન્થ અપર્વતના અને ઉદ્વર્તનને લઈને કેઈ કર્મ જલદી તે કેઈ વિલંબે ફળ આપે છે અને તે પણ મંદ સ્વરૂપે કે તીવ્ર સ્વરૂપે.
અકાળ-મૃત્યુ અને કાળ-મૃત્યુ–સામાન્ય રીતે એમ કહેવાય કે આયુષ્યની સ્થિતિ ઘટવાનાં કારણે મળે તે એ ઘટે. વિષપાન વગેરે દ્વારા અકાળ-મૃત્યુ નિપજી શકે. આયુષ્ય આમ જે જલદી - ભગવાઈ જાય તેને “અપવર્તન” યાને અકાળ-મૃત્યુ” કહે છે
જ્યારે નિયત સ્થિતિ પૂરી થાય ત્યારે જ એ ભગવાઈ રહે તે એ ભેગને “અનપવર્તના” યાને “કાળ-મૃત્યુ” કહે છે. અકાળ મૃત્યુમાં વિષ, શસ્ત્ર, અગ્નિ વગેરે નિમિત્તો છે. એ નિમિત્તોની પ્રાપ્તિ તે “ઉપક્રમ’ કહેવાય છે અને એ ઉપક્રમવાળું આયુષ્ય “સેપક્રમ” અને એથી વિપરીત જાતનું આયુષ્ય - “નિરુપક્રમ” કહેવાય છે.
આ અપવર્તનીય આયુષ્ય તે સેપકમ જ હોય છે; અનપર્વતનીય બંને પ્રકારનું હોઈ શકે પણ એને બાહ્ય નિમિત્તો મળવા છતાં એની એના ઉપર કંઈ અસર થતી નથી.
ગદશન (૩–૨૨)ના ભાષ્યમાં આયુષ્યને અંગે સોપક્રમ અને નિરુપક્રમ શબ્દ વપરાયા છે. અહીં ભીનું કપડું અને સૂકું ઘાસ એ બે દાખલા અપાયા છે.
આયુષ્ય જલદી ભેગવાઈ જાય છે એટલે કૃતનાશ, અકૃતાગમ કે નિષ્ફળતાના દેશે ઉદ્દભવે છે એમ કઈ કહે તે તેને ભીનું - કપડું વાળીને અને એ છૂટું સૂકવાય તે બે વચ્ચેનો ભેદ તેમ
જ ગુણાકાર વગેરે માટેની વિવિધ પ્રક્રિયાઓને વિચાર કર ઘટે એટલું જ અહીં હું સૂચવીશ.
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
