________________
કર્મસિદ્ધાન્ત : રૂપરેખા અને પ્રૌઢ પ્રત્યે
પ્ર. ૧૧ઃ કોઈ પણ પ્રકારનું કર્મ કે એના તમામ પ્રકારોને સમૂહ સંસારી જીવ ઉપર સર્વાશે સત્તા જમાવી શકે ખરો? એ જીવના એકે એક મૌલિક ગુણને પૂરેપૂરે હણું નાંખે ખરે ?
ઉત્તરઃ ના. જે તેમ થાય તે જીવ જેવું કશું રહે જ નહિ, સંસારી જીવ કદી કર્મની સામે માથું જ ન ઊંચકી શકે. એના જ્ઞાનાદિ મૂળ ગુણે અંશતઃ પણ કાયમ જ રહે છે. પછી ભલે ને એ અંશ ઘણે નાને હેય. પ્રત્યેક જીવના આઠ પ્રદેશ ઉપર કેઈ એક કર્મનું તે શું પણ એની સંપૂર્ણ સેનાનું પણ જરા જેટલું જોર ચાલે તેમ નથી.
પ્ર. ૧૨ઃ કર્મબંધ થયું એટલે એ કર્મનું ફળ ભેગવવું જ પડે કે કેમ?
ઉત્તરઃ કોઈ પણ જાતનું કર્મ સંસારી જીવ બાંધે એટલે એના એક યા બીજા પ્રકારનું ફળ એને ભેગવવું જ પડે. એ ફળમાં તરતમતા હોઈ શકે પરંતુ કર્મના સ્વરૂપ મુજબનું એ ફળ હેય. કર્મના સ્વરૂપમાં કેઈ કારણથી ફેરફાર કરી શકાય હોય તે તે પ્રમાણેનું ફળ મળે પરંતુ ફળ મળે જ. ઉત્તરઝયણ (અ. ૪)ની ત્રીજી ગાથામાં આથી તેને કહ્યું પણ છે કે “હા વાકાણ ન મોકa fથ” અર્થાત્ કરેલાં કર્મોનું ફળ ભેગવ્યા વિના છૂટકે નથી. પછી તે એ જ ભવમાં સેગવાય કે ભવાંતરમાં.
પ્ર. ૧૩ઃ કર્મનું ફળ સભાનપણે જ ભગવાય કે કેમ?
ઉત્તરઃ કર્મનું ફળ બે રીતે ભગવાય છેઃ (૧) સભાનપણે અને (૨) ખબર ન પડે તેવી રીતે. પ્રથમ પ્રકાર પ્રબળ
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
