________________
રૂપરેખા
૧૯
આમ આ ચાર કર્મે આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણેના ઘાતક છે. એથી તે એને “ઘાતિ-કર્મ” કહે છે. બાકીનાં ચાર કર્મો સંસારી આત્માને ઓછા હાનિકારક છે. એને “અઘાતિ-કર્મ”, કહે છે. એને સીધો સંબંધ પુદગલે સાથે છે એટલે એ કર્મ એ બાંધનાર ઉપર સીધે પ્રભાવ પાડી શકતું નથી. એ આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોના ઘાતક નથી. એના ચાર પ્રકારો છે. તેમાં વેદનીય કર્મ સુખ કે દુઃખનો અનુભવ કરાવે છે. કેવળ ચોગ દ્વારા જે ઈપથિક કર્મ બંધાય છે તે કેવળ સુખને અનુભવ કરાવે છે. સુખને અનુભવ કરાવનારા કર્મને સાતવેદનીય કહે છે જ્યારે એથી વિપરીત સ્વરૂપવાળા એટલે કે દુઃખને અનુભવ કરાવનારા કર્મને “અસાતવેદનીય ” કહે છે.
“નામ” કર્મ સંસારી આત્માની મનુષ્યાદિ ગતિ, પંચેન્દ્રિયાદિ જાતિ તેમ જ એના શરીર અને અંગે પાંગ ઇત્યાદિની પ્રાપ્તિમાં કારણરૂપ છે.
ગેત્ર” કર્મ સંસારી જીવને ઉચ્ચ કે નીચ કહેવડાવાનું કામ કરે છે.
આયુષ્ય કર્મ સંસારી જીવને એને પ્રાપ્ત થયેલા ભવ સુધી જકડી રાખે છે. એ ભવ પૂરો થવા પહેલાં એને છુટકારો થવા દેતું નથી. લેકે પણ કહે છે કે આયુષ્યની દેરી તેડી તેડાતી નથી.
૧. જુઓ ઘર્મ શૌર ન (પૃ. ૪). ૨. સાતને અર્થ સુખ થાય છે. જુઓ અભિધાનચિત્તામણિ ૦ ૧૩૭૦).
(
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
