________________
રૂપરેખા
વિપાકોદય હોય ત્યારે અને દ્વિતીય પ્રકાર છમસ્થાને મંદ વિપાક હોય ત્યારે તેમ જ પ્રદેશેાદય હોય ત્યારે. સર્વ તે કર્મનું ફળ સદા સભાનપણે જ ભેગવે.
પ્ર. ૧૪: કર્મનું ફળ સ્વતઃ મળે છે કે ઈશ્વરાદિ એ ફળને દાતા છે?
ઉત્તરઃ કર્મનું ફળ સ્વતઃ– આપોઆપ મળે છે. એનું ફળ આપનાર અન્ય કેઈ નથી–ઈશ્વર પણ નહિ. ઘડિયાળને ચાવી આપી પછી અન્ય કોઈને એને ચલાવવી પડતી નથી. બે કમાનવાળું ઘડિયાળ હોય તે એક તરફ કમાન ઢીલી થતી જાય તે બીજી સખત બનતી જાય. આવા ઘડિયાળને ચાવી આપવાની માણે જરૂર રહેતી નથી—આપેઆપ ઘડિયાળ ચાલ્યા કરે છે.
પ્ર ૧૫ઃ કર્મને કર્તા તેજ કર્મને ભક્તા છે કે અન્ય?
ઉત્તર : જે કર્મ કરે તે જ ભગવે. “જમવામાં જગલે અને કૂટવામાં ભગલે” એમ ન ચાલે. કર્મને કરનાર જ એનું ફળ ન ભેગવે તે બીજે શા માટે કેવી રીતે ભેગવે ? બૌદ્ધોના ક્ષણિક વાદ પ્રમાણે કર્તા અને ભક્તા જુદા છે પરંતુ એ વાત તે જીવના પર્યાયની દષ્ટિએ–ત્રાજુસૂત્ર નય પ્રમાણે ઘટે, નહિ કે એની ધ્રુવતાને લક્ષીને. જે કામ કરે તેને તેનું ફળ ન મળે તે તે મહેનત કરે ખરે? વળી અપરાધ એક કરે અને એની સજા બીજે ભેગવે એ તે ન્યાય હેય? “ભીમ-શકુનિ* ન્યાય અત્ર લાગુ પડતું નથી.
પ્ર. ૧૬ઃ કર્મનું ફળ એના નિયત સમય પહેલાં ભેળવી શકાય ખરું અને એમ હોય તો તેમ કરવા માટે એ કર્મ બાંધનારે શું કરવું જોઈએ?
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
