________________
[૭]
કર્મનું પ્રાબલ્ય અને પુરુષાર્થ
જૈન દર્શન પ્રમાણે પ્રત્યેક કાર્યની સિદ્ધિ પાંચ કારણેના ઉપર આધાર રાખે છે. એ પાંચ કારણે સમ્પષણ ( કાંડ ૩, ગા. પ૩ )માં તાર્કિક રત્ન સિદ્ધસેન દિવાકરે નીચે મુજબ દર્શાવ્યાં છે –
"कालो सहाव नियई पुवकयं पुरिस कारणेगन्ता । मिच्छत्तं ते चेवा(व) समालओ होन्ति सम्मत्त ॥ ५३॥"
કર્મનું પ્રાબલ્ય મર્યાદિત છે – એના અખંડિત સામ્રાજ્ય માટે કયારે ય અવકાશ હતા નહિ અને કદી અવકાશ મળનાર નથી કેમકે કામંણ વગણ રેવતંત્ર રીતે કેઈ પણ જીવને જરા જેટલી પણ હેરાન કરી શકે તેમ નથી. એ તે
જ્યારે સંસારી આત્મા એનું ગ્રહણ કરી પિતાની સાથે મેળવે પછી જ એ પિતાનું જોર બતાવી શકે. આ સંબંધમાં આપણે એક ઉદાહરણ વિચારીશું. એક શીશીમાં મદિરા હેય પણ એ જયાં સુધી એનું પાન ન કરાય ત્યા સુધી એ કંઈ ખરાબી, કરી શકે નહિ. વિશેષમાં કમ હદયમાં આવ્યા બાદ જ પિતાને પચે બતાવી શકે, નહિ કે એ સત્તામાં-સિલકમા હેય ત્યારે.
અશુભ કર્મના કટુ ફળ ભેગવવામાં અને કર્મના સંક્રમણમાં અને નવીન કર્મ નહિ બંધાય તેની તકેદારી રાખવામાં પુરુષાર્થને સ્થાન છે. જેના દર્શનના પ્રાણરૂપ કર્મસિદ્ધાન્તને અધકચરે
Jain Education International 2010_05 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
