Page Text
________________
પડાવશ્યક કર્મ અને મેરુસુંદરગણિ કૃત પડાવશ્યક બાલાવબોધ
કરવું જોઈએ. પ્રતિક્રમણ કરવાથી વ્રતોમાં લાગેલા દોષોનું નિવારણ થાય છે. આગળ આવવાવાળા આસ્ત્રવરૂપી જલ આત્મારૂપી નૌકામાં પ્રવેશ કરવા પામતા નથી. મહાવીર સ્વામીએ પ્રતિક્રમણનો લાભ આ રીતે દર્શાવ્યો છે.
પડિક્કમeણે વયચ્છિદ્દાદઈ પિહેઈ, પિહિયવચ્છિદ પણ જીવે નિરુદ્ધાસવે
અસબલચરિત્ત, અસુ પવયણમાયાસુ ઉવઉત્તે અપુહરે સુપ્પણિહિએ વિહરણ |
પ્રતિક્રમણ વ્રતોનાં છિદ્રને રોકે છે. વ્રતોનાં છિદ્રો રોકાઈ જવાથી જીવ આસ્રરવરહિત થાય છે. આસ્રવ રોકાઈ જવાથી ચારિત્ર નિર્મળ થાય છે. અને ચારિત્ર નિર્મળ હોવાથી આઠ પ્રવચનમાં ઉપયોગવાન (સમિતિ-ગુપ્તિની આરાધનામાં સાવધાન) બને છે, તેથી સંયમમાં તત્પરતા વધે છે અને મન વચન કાયાના યોગ અસત્ય માર્ગથી રોકાઈ જાય છે. જેથી તે સમાધિભાવવાળો થઈ વિચરે છે.
જૈન પરંપરા અનુસાર નીચેનાં સ્થાનોમાં પ્રતિક્રમણની આવશ્યકતા રહે
છે :
૧. ૨૫ મિથ્યાત્વ, ૧૪ જ્ઞાનાતિચાર અને ૧૮ પાપસ્થાનકોમાં સર્વ સાધકોએ
પ્રતિક્રમણ કરવું જોઈએ. ૨. પાંચ મહાવ્રત, મન, વાણી અને શરીરનો અસંયમ તથા ગમન; ભાષણ,
યાચના, ગ્રહણ-નિક્ષેપ અર્થાત્ મલ-મૂત્ર વિસર્જન વગેરે સંબંધિત દોષોનું
પ્રતિક્રમણ શ્રમણ સાધકોએ કરવું જોઈએ. ૩. પાંચ અણુવતો, ૩. ગુણવ્રતો, ૪ શિક્ષાવ્રતો સંબંધિત અતિચારોનું પ્રતિક્રમણ
વ્રતી સાધકોએ કરવું જોઈએ. ૪. સંલેખના વ્રતનું ગ્રહણ કરનારાઓએ સંલેખનાના પાંચ અતિચારોનું પ્રતિક્રમણ
કરવું જોઈએ. પ્રતિક્રમણના પ્રકાર :
સાધકોના આધારે પ્રતિક્રમણના બે પ્રકાર છે : શ્રમણ પ્રતિક્રમણ અને શ્રાવક પ્રતિક્રમણ.
સમયના આધારે તેના પાંચ પ્રકાર આ પ્રમાણે દર્શાવ્યા છે : દૈવસિક, રાત્રિક, પાક્ષિક, ચાતુર્માસિક અને સાંવત્સરિક. ૧. દેવસિકઃ પ્રતિદિન સાયંકાળના સમયે સમગ્ર દિવસ દરમ્યાન થયેલાં પાપોનું
ચિંતન કરીને તેની આલોચના કરવી તે દૈવસિક પ્રતિક્રમણ છે. ૨. રાત્રિક : પ્રતિદિન પ્રાતઃકાળના સમયે સંપૂર્ણ રાત્રિ દરમ્યાન થયેલાં પાપોનું
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004580 |
| Book Title | Shadavashyak Balavbodha |
| Original Sutra Author | Merusundar Gani |
| Author | Niranjana Vora |
| Publisher | Niranjana S Vora |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 7 MB |