________________
ઉત્તર
કાંક્ષામાં શો ફરક? શંકામાં અતિચાર કેમ? તેમાં કાંક્ષા મોહનીય ક્યાંથી કાઢ્યું? સાંશયિક મિથ્યાત્વ કેમ ન ગયું? (૧) જિજ્ઞાસાનું સ્વરૂપ લો. “મને સમજણ પડતી નથી, તેથી આ માણસ વિદ્વાન છે તેને પૂછીને ધારીશ.” આમ હોય તો તે જિજ્ઞાસા કહેવાય. (૨) સંશય બેયમાં સાધક શામાં છે, બાધક શામાં છે? આનું સાધક પ્રમાણ મળે છે, બાધક પ્રમાણ મળતું નથી અથવા સાધક અને બાધક વગેરે પ્રમાણોને જાણતો નથી, તેથી બંને સાચા છે, બેયમાં ફરક નથી.' એમ માને તેનું નામ સંશય કહેવાય. (૩) શંકા-બીજા મતને જોડે લઈને એક પક્ષના નિર્ણયને અંગે બે ય પક્ષની પૃચ્છા કરે. એટલે કે - સાચું સ્વીકારવા બેમાંથી કોઈપણ એક પક્ષનો નિર્ણય કરવા માટે બે ય પક્ષની પૃચ્છા કરે, આનું નામ શંકા કહેવાય. (૪) પ્રશ્ન-જીવનું સ્વરૂપ શું? ઈત્યાદિ રૂપે પદાર્થનું સ્વરૂપ જાણવા માટે તે તે પદાર્થોના જાણનાર પાસે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિની બુદ્ધિએ જે વચન ઉચ્ચરવું તેનું નામ પ્રશ્ન. (૫) કાંક્ષા - બીજા મતને સારો જાણે, તેની ઈચ્છા કરે, તેની મનમાં પ્રશસ્થતા થાય, તે કાંક્ષા કહેવાય છે. આ રીતે તેના ભેદો છે. દાખલા તરીકે કોઈને એમ થાય કે - “જ્ઞાનાંતરમાં મતિ આદિ પાંચ જ્ઞાન માને છે, પરંતુ બીજાઓ મન:પર્યવ સિવાય ચાર જ્ઞાન માને છે, તો જ્ઞાન ચાર કે પાંચ છે?' આમાં કેવલીની દૃષ્ટિએ તો એક જ મત સત્ય છે બીજા મત અસત્ય છે. વળી કોઈ કહે છે કે સમ્યગદર્શન અને જ્ઞાનથી મોક્ષમાર્ગ છે? આવું આવું જે વિચારીએ, તેમાં નિચોડ એ જ આવે કે “કેવળીએ કહ્યું તે સાચું', ત્યાં સુધી અડચણ નથી. કાયમ સત્ય અને ઈતર બે પક્ષ રહેલ છે યાવત્ અપ્રશસ્ત કાંક્ષાને અંગે, એટલે કે જૂઠાને
૧૩૫ .
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
