________________
જીવનવિસ્તાર
૬૧
અનાર્ય એ ઉભયના વિરોધી તરીકે તે કાળે એક નવો ‘સ્વેચ્છ’ એવો શબ્દ વ્યવહારમાં આવ્યો હતો. જાતિ અને વર્ણનજન્ય ભેદ ગૌણ થતાં ગુણ અને સંસ્કારથી ઉપસ્થિત થતી ભિન્નતા આગળ આવી હતી, અને વર્ગજન્ય અભિમાન તૂટી જઈ, ગુણ એ ઉચ્ચતાનું પ્રમાણ મનાતું થયું હતું. જો કે તે કાળના બ્રાહ્મણો જાતિ અને વર્ગજન્ય વિશિષ્ટતા સાચવી રાખવા મથતા હતા, છતાં કૃષ્ણ અને પાંડવો જેવા ઉદાર દષ્ટિવાળા પુરુષોના પ્રતાપથી, તેવી સંકીર્ણ ભાવનાને ધણા કાળ સુધી દબાઈ રહેવું પડ્યું હતું. જ્યારે જ્યારે બ્રાહ્મણોના સ્થિતિસંરક્ષણ વલણો (Ortrhodox Tendencies) જોરમાં આવતા ત્યારે વર્ગના ભેદને આગળ પડતો કરવા તેઓ ચૂકતા નહીં. છતાં મનુસ્મૃતિકાર જેવા રૂઢી સંરક્ષકને પણ આર્ય-અનાર્યના કૃત્રિમ ભેદ ઉપર ઢાંકપીછોડો કરનારાં વચનો લખવા પડ્યાં એ એ જ સિદ્ધ કરે છે કે જાતિ અને વર્ગજન્ય ભેદ તરફ જનમંડળની ભાવના મંદ થતી જતી હતી. જેનાં લક્ષણ ઉત્તમ હોય તે આર્ય, પછી ભલે વાર્ગિક દષ્ટિથી તે ગમે તે હો અને હીન સંસ્કારયુક્ત મનુષ્યો “પ્લેચ્છ” શબ્દથી સંબોધાતા હતા. અનાર્ય શબ્દ જ્યાં જ્યાં વપરાતો ત્યાં ત્યાં બહુધા તે અશિષ્ટતાનો જ સૂચક હતો, અર્થાત્ “મ્લેચ્છ” શબ્દના અર્થમાં વપરાતો હતો. “મ્લેચ્છો” આર્ય ભાવનાના વિરોધી અને દ્વેષી હતા અને તેમની પ્રત્યેક
* जातो नार्यामनार्यायामार्यादार्या भजेद्गुणैः ।
અર્થાત્ : આર્યને અનાર્ય સ્ત્રીના ઉદરથી સાંપડેલ સંતતિ તે પણ ગુણમાં આર્ય જછે.
Jain Education International 2010_03 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
