________________
આમ જેને જેને તેઓની કલમનો સ્પર્શ થતો તે વિષય પરિશુદ્ધ બની જાય છે.
વાણી વાચક રસતણી કોઈ નયે ન અધૂરી.” તેઓએ પોતાના જીવનના કેન્દ્રસ્થાને જ્ઞાનયોગને પ્રતિષ્ઠિત કર્યો હતો. એક પ્રસંગે પોતે જ મનોવિજય અને ઇન્દ્રિયજયના ઉપાયરૂપે જ્ઞાનયોગને બતાવે છે:
अध्यात्मभावनोपबृंहितसमतापरिणामप्रवाही ज्ञानाख्यो राजयोग एव चित्तेन्द्रियजयस्य परमेन्द्रियजयस्य च
उपाय इति युक्तम् ।
પાતઋલ યોગસૂત્ર વ્યાખ્યા) અધ્યાત્મભાવનાથી પરિપુષ્ટ થયેલો, સમતારૂપ પરિણામને વહન કરનાર જ્ઞાનયોગ એ જ ઇંદ્રિયજનો અને મનોજયનો ઉપાય
જ્ઞાનયોગના પરિપાકથી તેઓએ સમન્વયની દૃષ્ટિનો ખૂબ વિકાસ સાધેલો. એક-બે ઉદાહરણ જોઈએ.
જ્ઞાન-દર્શનવાદ તરીકે આપણે ત્યાં એક વાદ બહુ જૂના સમયથી જાણીતો છે. મોટા મોટા ધુરન્ધર વિદ્વાનો વચ્ચેનો વિવાદ છે. તેમાં ત્રણ મત છે. ૧. આત્મા કર્મથી સર્વથા મુક્ત બની જાય તે પછી શુદ્ધ એવા સિદ્ધ આત્માનાં કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન જુદાં છે અને તેના
ઉપયોગ પણ જુદા છે. ૨. બીજો મત એવો છે કે કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન જુદાં છે
અને તેનો ઉપયોગ એકસાથે છે. ૩. ત્રીજો મત એવો છે કે કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન એક જ
છે અને ઉપયોગ પણ જે સમયે જ્ઞાનનો ઉપયોગ વર્તતો હોય તે જ સમયે દર્શનનો પણ ઉપયોગ વર્તતો હોય. યુપતુ અર્થાત્ એક સાથે જ વર્તતો હોય છે.
પાંચ : શાસ્ત્રના સંવાદી અર્થશોધનું કૌશલ્ય - ૬૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
