________________
વધુ શક્તિશાળી છે. તેમાં જાપના મુખ્ય ત્રણ પ્રકારો છે : 1. ભાષ્ય અથવા વાચિક, 2. ઉપાંશુ અને ?, માનસ.
1. જાપ કરનાર સિવાય અન્ય વ્યક્તિ સાંભળી શકે તે રીતે ઉચ્ચારપૂર્વક જાપ કરવો તે ભાષ્ય અથવા વાચિક જાપ કહેવાય છે.
2. અન્ય વ્યક્તિ સાંભળી ન શકે તે રીતે મનમાં હોઠ ફફડાવીને જાપ કરવો તે ઉપાંશુ જાપ કહેવાય છે.
3. જે જાપમાં હોઠ, જીભ વગેરેના ઉપયોગ વગર મનથી જાપ કરવામાં આવે છે તે જાપને માનસ જાપ કહેવામાં આવે છે.
ધર્મસંગ્રહ નામના ગ્રંથમાં ઉપાધ્યાયજી શ્રી માનવિજયજી ગણિએ કહ્યું છે : | .....सशब्दान्मौनवान् शुभः । मौनजान्मानसः श्रेष्ठः, जापः श्लाघ्यः परः परः ।।।
સશબ્દ (ભાષ્ય) જાપ કરતાં મૌન (ઉપાંશુ) જાપ શુભ છે અને મૌન (ઉપાંશુ)| જાપ કરતાં માનસ જાપ શ્રેષ્ઠ છે. આ ત્રણે જાપ ઉત્તરોત્તર શ્રેષ્ઠ છે. - શ્રી પાદલિપ્તસૂરિકૃત પ્રતિષ્ઠાપદ્ધતિ(કલ્પ)માં કહ્યું છે કે જાપના માનસ, ઉપાંશ અને ભાષ્ય એ ત્રણ પ્રકારો છે. જેમાં અન્તર્જલ્પ પણ ન હોય, કેવળ મનથી થતા જાપ, જેણે પોતે જ જાણી શકે તે માનસ જાપ. જેમાં અન્તર્જલ્પ હોવા છતાં બીજા ન સાંભળી શકે તે ઉપાંશુ જાપ અને બીજા સાંભળી શકે તે ભાષ્ય જાપ. પહેલો માનસ જાપ કષ્ટસાધ્ય છે અને તેનાથી શાન્તિકાર્યો કરાય છે માટે તે ઉત્તમ છે. બીજો ઉપાંશુ જાપ સામાન્ય અને પૌષ્ટિક કાર્યો માટે કરાતો હોવાથી મધ્યમ છે! અને ત્રીજો ભાષ્ય જાપ સુકર અને બીજાના પરાભવ (વશીકરણ) વગેરે દુષ્ટકાર્યો માટે કરાતો હોવાથી અધમ કહ્યો છે. - આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ડી. બ્રોગ્લી નામના વિજ્ઞાનીએ દ્રવ્ય-કણ તરંગવાદ | દ્વારા જણાવ્યું છે કે કોઈપણ સૂક્ષ્મ કણો તરંગ સ્વરૂપે વર્તે છે અને તે કણોને લગતા તરંગની તરંગલંબાઈ માટેનું એક સૂત્ર તેને આપ્યું છે.
Ini'
જ્યાં , તરંગલંબાઈ, h પ્લાંકનો અચળાંક, m કણનું દ્રવ્યમાન અને જે કણનો વેગ છે. આ જ સૂત્રમાં mપ = લેતાં . = h /p થાય છે. જ્યાં વિંગમાન છે અને એ દ્રવ્ય-કણની શક્તિ માટેનું સુત્ર છે. E=nhf, જ્યાં E શક્તિ છે, કે પ્લાંકનો અચળાંક છે, આવૃત્તિ(કંપસંખ્યા) (frequency) છે અને n=1, 2.3.4... વગેરે પૂર્ણાક (integer numbers) છે. એટલે કે કોઈપણા તરંગ સ્વરૂપ દ્રવ્યકણની શક્તિનો આધાર તેની આવૃત્તિ ઉપર છે અને આવૃત્તિ તરંગલંબાઈના વ્યસ્ત પ્રમાણમાં વધે છે અને ઘટે છે. એટલે કે તરંગલંબાઈ વધે તો
40
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
