________________
આવૃત્તિ ઘટે અને તરંગલંબાઈ ઘટે તો આવૃત્તિ વધે. વળી તે તરંગલંબાઈ પણ દ્રવ્યણના દ્રવ્યમાન (દળ) અને વંગના ગુણાકારના વ્યસ્ત પ્રમાણમાં વધે છે અને ઘટે છે. એટલે કે કોઇપણ સુક્ષ્મ દ્રવ્યકણનું દ્રવ્યમાન અથવા ગેંગ અથવા તો તે બંને વધારવામાં આવે તો તેના પ્રમાણમાં તે દ્રવ્યણની તરંગલંબાઈ ઘટે છે. પરિણામ આવૃત્તિની સંખ્યા વધી જાય છે અને તેથી જ તેની શક્તિ પણ વધી જાય છે. આ જ વાત આપણા ઋષિ-મુનિઓએ દર્શાવેલ જાપના પ્રકારોને લાગુ પાડી શકાય છે.
જૈન ધર્મગ્રંથોમાં જણાવ્યા પ્રમાણે મુખ્યત્વે વર્ગણાઓના આઠ પ્રકાર છે. વર્ગણા એ જૈનગ્રંથોનાં પારિભાષિક શબ્દ છે. વર્ગણા એટલે એકસરખા અથવા સમાન સંખ્યામાં પરમાણુઓને ધારણ કરનાર પરમાણુસમૂહ-એકમોનાં પ્રકાર.
પ્રથમ વર્ગણા ઍટલે સમગ્ર બ્રહ્માંડમાં વિખરાયેલા છૂટા છૂટા એક એક પરમાણુઓ. દ્વિતીય વર્ગણા એટલે બબ્બે પરમાણુઓના સમૂહ રૂપ અંકો. તૃતીય વર્ગણા એટલે ત્રણ ત્રણ પરમાણુઓના સમૂહ રૂપ એકમો. ચતુર્થ વર્ગણા એટલે ચાર ચાર પરમાણુઓના સમૂહ રૂપ એકમો. આ રીતે પરમાણુસમૂહ એકમોના અનંતાનંત પ્રકારો છે. પરંતુ તેમાંથી નીચે જણાવેલ ફક્ત આઠ પ્રકાર જીવો માટે ઉપયોગી છે.
1. ઔદારિક વર્ગણા 2. વૈક્રિય વર્ગણા, 3. આહારક વર્ગણા, 4. તૈજસ્ વર્ગણા, 5. ભાષા વર્ગણા, 6. શ્વાસોચ્છવાસ વર્ગણા, 7. મનો વર્ગણા, 8. કાર્પણ વર્ગણા
આ બધી જ વર્ગણાઓના પ્રત્યેક પરમાણુ-એકમમાં અનંત પરમાણુઓ હોય છે છતાં ઔદારિક વર્ગણાના પરમાણુ એકમ કરતાં વૈક્રિય વર્ગણાના પરમાણુ-એકમમાં વધુ પરમાણુઓ હોય છે. તેના કરતાં આહારક વર્ગણાના પરમાણુ-એકમમાં વધુ પરમાણુઓ હોય છે. તે રીતે ઉત્તરોત્તર વર્ગણાના પરમાણુ-એકમમાં પરમાણુઓની સંખ્યા વધુ ને વધુ હોય છે અને તેનો પરિણામ વધુ ને વધુ સૂક્ષ્મ થતો જાય છે. તેથી ભાષા વર્ગણાના પરમાણુ-એકમ કરતાં મનો વર્ગણાના પરમાણુ-એકમમાં વધુ પરમાણુઓ હોય છે.
અહીં ધ્યાન રાખવા જેવી બાબત એ છે કે જૈન આગમો વિક્રમની પાંચમી-છઠ્ઠી સદીમાં લિપિબદ્ધ કરવામાં આવ્યા ત્યાં સુધી જૈન શ્રમણ પરંપરાના સાધુ-સાધ્વીઓમાં આગમો કંઠસ્થ રાખવાની પરંપરા હતી. જ્યારે આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્રના ક્વૉન્ટમ મિકેનિક્સની શોધ છેક વિક્રમની 20મી સદીના અંતમાં થઇ છે.
આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્ર પ્રમાણે ધ્વનિશબ્દ અર્થાત્ ભાષા વર્ગણાના પરમાણુ એકમોની ઝડપ 330 મીટર/સેકંડ હોય છે. જ્યારે તેજસ્ વર્ગણાના
41
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
