________________
શ્રી જૈન પ્રવચન કાવલી (શ્રીન‘દીસૂત્રને સક્ષિપ્ત પરિચય )
૬૪૩
૩. તેના ભેઢ્ઢાની સંખ્યા અલગ અલગ કહી છે. મતિજ્ઞાનના ૨૮ વગેરે અને શ્રુતજ્ઞાનના ૧૪ વગેરે ભેદ છે.
૪, તેમાં કારણ તરીકે ઇંદ્ધિઓ જુદી જુદી જણાવી છે. શ્રોત્રેન્દ્રિય દ્વારા જે જ્ઞાન થાય તે શ્રુતજ્ઞાન, અને બાકીનું મતિજ્ઞાન કહેવાય. એમ વિશેષાવશ્યકની ૧૧૭મી ગાથામાં કહ્યું છે.
પ. જેમ છાલનું દારડું અને એમ મતિજ્ઞાનથી શ્રુતજ્ઞાન થાય માટે મતિજ્ઞાન છાલ જેવું અને શ્રુતજ્ઞાન ઢારા જેવું કહેવાય.
૬. મતિજ્ઞાન અક્ષરવાળું અને અક્ષર વિનાનું પણ હોય છે, કારણ કે નિવિકલ્પ એવુ' અવગ્રહજ્ઞાન અનક્ષર કહેવાય, અને ઈહાદિનું જ્ઞાન તે અક્ષરવાળું છે માટે સાક્ષર કહેવાય. અને શ્રુતજ્ઞાન સાક્ષર (અક્ષરવાળું) જ છે, કારણુ કે અક્ષર વિના શબ્દાર્થની વિચારણા કઈ રીતે થઈ શકે ? એટલે ન જ થઈ શકે,
૭. મતિજ્ઞાન મૂંગા માણસના જેવું છે, કારણ કે પેાતાનું સ્વરૂપ બીજાને જણાવી શકતું નથી. અને શ્રુતજ્ઞાન એ મૂંગા જેવું ન કહેવાય, કારણ કે તે પેાતાનુ અને બીજા જ્ઞાનાનું સ્વરૂપ જણાવી શકે છે. એમ વિશેષાવશ્યકની ૯૭મી ગાથામાં કહ્યું છે.
પ્રશ્ન : મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનની પછી અવધિજ્ઞાન કહેવાનું શું કારણ ? ઉત્તર : ચાર કારણેાથી મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન પછી અવધિજ્ઞાન કહ્યું છે, તે બીના ટૂંકામાં આ પ્રમાણે જાણવી:
૧. સમ્યકત્વ ગુણથી નહિ પડેલા તે તે જ્ઞાનવત એક જીવની અપેક્ષાએ મતિજ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાનની સ્થિતિની જેમ અવધિજ્ઞાનના પણ સાધિક ૬૬ સાગરોપમ કાલ કહ્યો છે, એમ સ્થિતિ સરખી જણાવી.
૨. જ્યારે મિથ્યાત્વના ઉદ્દય થાય ત્યારે જેમ મતિજ્ઞાન-મતિઅજ્ઞાનરૂપ થઈ જાય અને શ્રુતજ્ઞાન શ્રુતઅજ્ઞાનરૂપે ફરી જાય. એમ અવધિજ્ઞાન વિભ’ગજ્ઞાનરૂપે પશ્ચાય છે, એમ વિપ યની સરખામણી જણાવી,
૩, જે પહેલાં એ જ્ઞાનના સ્વામી હોય, તે જ જીવ અવધિજ્ઞાનના પણ સ્વામી હાય છે.
૪. વિભગજ્ઞાની ધ્રુવ વગેરે જ્યારે સમ્યગ્દર્શન ગુણને પામે ત્યારે તે જ સમયે મતિજ્ઞાન વગેરે ત્રણ જ્ઞાન તે સમ્યગ્દષ્ટિ દેવાદિને પ્રકટ થાય, એમ લાભની સરખામણી જણાવી.
પ્રશ્ન : અવધિજ્ઞાનની પછી મનઃપવજ્ઞાન કહ્યું એમાં શું કારણ ? ઉત્તર : ચાર કારણથી અધિજ્ઞાનની પછી મન:પર્યવજ્ઞાન કહ્યું છે, તે આ
પ્રમાણે—
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
