Manavtana Mulya

SR No.: 004507
Original Sutra Author: N/A
Author: Chitrabhanu
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir Ahmedabad
Publication Year: 2008
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Society
File Size: 17 MB

Page 251

સ્પિરિટ, અથવા સેલ્ફ પાછળની મૌલિક શક્તિ સમજાવવા પ્રયત્ન કરું છું.
“ચેતના” ને વધુ સ્પષ્ટ સમજીએ – સામાન્ય રીતે તેનો અર્થ એ થાય કે જે ઇન્દ્રિયો દ્વારા વસ્તુને જાણી શકે છે. તેની બીજી વ્યાખ્યા “ચેતન મન' પણ છે. પણ હું જે અર્થ કહેવા માગું છું કે આ બધી વ્યાખ્યાઓ કરતાં વિશાળ છે. આપણામાંના દરેકમાં ચેતના છે, જે ચેતનાત્મક જાગૃતિ છે, ઉપયોગ છે.
આ પ્રવચનોનો પણ એ જ હેતુ છે કે, આત્માને આપણા સૌથી નજીકના સાથી તરીકે જાણવો, અનુભવવો. આ જાગૃતિ માનવચેતના પર અવતરવી જોઈએ. જ્યારે આપણે આત્મા અને પદાર્થ વચ્ચેનો ભેદ સમજી શકીશું, ત્યારે આપણે ચેતનાનો અનુભવ કરી શકીશું. પ્રાચીન ઋષિઓના શબ્દોમાં :
કોઈ શસ્ત્ર તેને કાપી શકતું નથી, કોઈ અગ્નિ તેને બાળી શકતો નથી, કોઈ સાગર તેને ડુબાડી શકતો નથી, તો કોઈ વાયુ તેને સૂકવી શકતો નથી,
તે આત્મા છે અમર-શાશ્વત આત્મા છે. હવે આપણે વિશ્વમાં કામ કરતી બિલકુલ જુદા જ પ્રકારની (૧) ચેતન (૨) જડ અથવા પુદ્ગલ શક્તિઓનો અભ્યાસ કરીશું. આ તત્ત્વજ્ઞાનમાં પદાર્થના નાનામાં નાના સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ ભાગને “પરમાણુ' કહેવાય છે. ઘણા પરમાણુઓ ભેગા થાય, ત્યારે “અણુ” બને છે, અને ઘણા અણુઓ ભેગા થાય, ત્યારે સ્કંદ બને છે. એના જ દેશ-પ્રદેશ ભેગા થાય ત્યારે ભૌતિક દુનિયામાં દેખાતા બાહ્ય શારીરિક સ્વરૂપો બને છે.
અણુ એ જડ શક્તિ છે. તેનો સ્વભાવ “મળવું અને ખરવું છે. આ પ્રક્રિયા નિરંતર ચાલે છે. ઘડિયાળના લોલકની જેમ સતત ગતિ અને સ્થિતિ વચ્ચે ઝૂલ્યા કરે છે. આ રીતે તેઓ એકબીજા સાથે અથડાય છે, જેથી સ્પંદનો ઉત્પન્ન થાય છે.
આથી ભિન્ન આત્મા અથવા ચેતનાશક્તિ જીવંત છે. તેનામાં નિશ્ચિત સર્જનશક્તિ છે. જેનાથી અણુઓની ભૌતિક દુનિયાની વ્યવસ્થામાં પરિવર્તન આવે છે. આત્મા અને જડ પદાર્થનું સંમિલન એટલે, સંસાર. આ બંને ભેગાં મળી આખા વિશ્વનું બંધારણ ઘડે છે.
આપણે જ્યારે એ સમજીએ કે પૂર્વની સંસ્કૃતિ આત્માનું રહસ્ય ખોળે છે, અને પશ્ચિમની સંસ્કૃતિ પદાર્થનું રહસ્ય ખોળે છે, ત્યારે જ આપણું અનેકાન્તપૂર્ણ જ્ઞાન પૂર્ણ થઈ શકે. આપણે જો એક જ બાજુ જોઈએ તો આપણી
૨૪૨ * માનવતાનાં મૂલ્ય