________________ // 463 // // 464 // // 465 // // 466 // // 467 // अथ पञ्चमः प्रकाशः प्राणायामस्ततः कैश्चिदाश्रितो ध्यानसिद्धये / शक्यो नेतरथा कर्तुं मनःपवननिर्जयः मनो यत्र मरुत्तत्र मरुद्यत्र मनस्ततः / / अतस्तुल्यक्रियावेतौ संवीतौ क्षीरनीरवत् एकस्य नाशेऽन्यस्य स्यान्नाशो वृत्तौ च वर्तनम् / ध्वस्तयोरिन्द्रियमतिध्वंसान्मोक्षश्च जायते प्राणायामो गतिच्छेदः श्वासप्रश्वासयोर्मतः / रेचक: पूरकश्चैव कुम्भश्चेति स विधा प्रत्याहारस्तथा शान्त उत्तरश्चाधरस्तथा / एभिर्भेदैश्चतुर्भिस्तु सप्तधा कीर्त्यते परैः यत्कोष्ठादतियत्नेन नासाब्रह्मपुराननैः / बहिः प्रक्षेपणं वायोः स रेचक इति स्मृतः / समाकृष्य यदापानात् पूरणं स तु पूरकः / नाभिपद्मे स्थिरीकृत्य रोधनं स तु कुम्भकः स्थानात्स्थानान्तरोत्कर्षः प्रत्याहारः प्रकीर्तितः / तालुनासाननद्वारैनिरोधः शान्त उच्यते आपीयोर्ध्वं यदुत्कृष्य हृदयादिषु धारणम् / उत्तरः स समाख्यातो विपरीतस्ततोऽधरः रेचनादुदरव्याधेः कफस्य च परिक्षयः / पुष्टिः पूरकयोगेन व्याधिघातश्च जायते विकसत्याशु हृत्पद्मं ग्रन्थिरन्तर्विभिद्यते / बलस्थैर्यविवृद्धिश्च कुम्भकाद्भवति स्फुटम् // 468 // // 469 // // 470 // // 471 // // 472 // // 473 // * 107
