________________ जैन धर्म एवं दर्शन-178 जैन - तत्त्वमीमांसा-30 (1) चेतनालक्षण के आधार पर द्रव्यों का वर्गीकरण 1. जीव 2. अजीव. 2. रूपी पुद्गल अरूंपी 3. धर्म 4. अधर्म 5. आकाश 6. समय (काल) . अस्तिकाय की अवधारणा के आधार पर द्रव्यों का वर्गीकरण अनस्तिकाय 6.अद्वासमय (काल) अस्तिकाय 1. जीवन 2. पुद्गल 3. धर्म 4. अधर्म 5. आकाश मूर्तता या अमूर्त्तता के आधार पर द्रव्यों का वर्गीकरण मूर्त 1. पुद्गल अमूर्त 2. जीव 3. धर्म 4. अधर्म 5. आकाश 6. समय या काल