Tattvarthadhigam Sutra Part 01

SR No.: 004407
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhavyadarshanvijay
Publisher: Shripalnagar Jain S M Derasar Trust
Publication Year: 1993
Total Pages: 514
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 347

सूत्रं 3 ] स्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम् 321 अथैतानि पञ्चसङ्ख्यावच्छिन्नानि धर्मादीनि द्रव्याणि किं कदाचित् स्वभावात प्रच्यवन्ते ? पञ्चत्वसङ्ख्यां वा व्यभिचरन्ति ? मूर्तान्यमूर्तानि वेति प्रश्नत्रितयम् / अतः संशीतिव्यवच्छेदायेदमुच्यते सूत्रम्-नित्यावस्थितान्यरूपाणि च // 5-3 // टी.---यथासङ्ख्यमनेन सूत्रेण प्रश्नत्रितयं प्रत्युच्यते / नित्यग्रहणाद् धर्मादीनां खभावादप्रच्युतिराख्यायते, अवस्थितग्रहणादन्यूनानधिकत्वमाविर्भाव्यते, अनादिनिधनेयत्ताभ्यां न स्वतत्त्वं व्यभिचरन्ति // ननु च पृथिव्यादीनि नव द्रव्याणि, तत् कथं पञ्चत्वसङ्ख्यां न व्यभिचरन्तीति / उच्यते-पृथिव्यप्तेजोवायुमनांसि तावत् पुद्गलद्रव्यमेव मूर्तक्रियावत्त्वाद् आत्मपरिणमिता वा वसुधादयः पुद्गला जीवा एव मनुष्यादिवत्, कालश्चैकीयमतेन द्रव्यमिति वक्ष्यते, वाचकमुख्यस्य पश्चैवेति / दिशश्चाकाशान्न द्रव्यान्तरम्, आकाशप्रदेशा एव विशिष्टरचनाभाजो दिग्व्यपदेशमवरुन्धन्ति, न च तद्वयतिरेकेण तत्स्वरूपोपलब्धिर्दिशामस्तीति / अरूपिग्रहणाद् धर्माधर्माकाशजीवानाममूर्ततामाविष्करोति, रूपरसगन्धस्पर्शपरिणामबहिर्वर्तित्वादमृतोन्युच्यन्ते / अपरे द्विधा भिन्दन्ति मूत्रम्, 'नित्यावस्थितानि पञ्चापि धमोदीनि नित्यावस्थितानि भवन्ति, ततोऽरूपाणि', एतान्येव धर्मादीन्यविद्यमानरूपरसादीनि द्रष्टव्यानि, चत्वारीति पृथग्योगकरणात् किल पञ्चानामप्यवस्थितत्वमरूपत्वं चतुर्णामिति / एतच शक्यमेकयोगेऽपि हि, अरूपंग्रहणात् सम्भवतो धर्मादय एव सम्भत्स्यन्ते, न पुद्गलाः / अथवाऽप्यरूपग्रहात् सूत्रपाठविचारः . पञ्चानामपि प्रसङ्गे अपवदिष्यते 'रूपिणः पुद्गला ' ( अ० 5, सू० 4) का इति / न च पृथग्योगेऽप्येषोऽर्थः शक्यो लब्धुमतो वृथा वाञ्छति / अपरे वर्णयन्ति- एकयोग एव नित्यावस्थितान्यरूपाणि, अत्राद्ययोः समस्तपदयोः पाठः कृतः, अरूपग्रहणं तु न समस्तमाभ्यां सहातो विभक्तिद्वयश्रवणमेतस्मादुन्नीयते-नित्यावस्थितग्रहणं समस्तद्रव्यविशेषणमरूपग्रहणमेककं पुद्गलद्रव्यव्युदासेन धर्मादिचतुष्टयविशेषणम् // अत्रापरे ज्याचक्षते - यत्किश्चिदेतत् नित्यावस्थितारूपाणीत्येवमपि पाठे लभ्यत एवाभिलषितोर्थ उत्तरसूत्रोपादानात, तस्मात् समस्यैव त्रीण्यपि पदानि सूत्रमध्येयम् / अस्मिन् पक्षे सूरिविरचित विन्यासभङ्गापत्तिन तु प्रक्रिया दुष्यति / अपरे नित्यग्रहणमवस्थितविशेषणं कल्पयन्ति, नित्यमवस्थितानि नित्यावस्थितानि, " सह सुपा" (पा० अ० 2, पा०, 1 सू० 4) इति समासो नित्यप्रजल्पितवत, अस्मिन् विकल्पे भाष्यमगमितं स्यात्, भाष्यकारेण त्वेतानि त्रीग्यपि स्वतन्त्राण्येव व्याख्यातानि, तत् कथं नित्यग्रहणमवस्थितविशेषणं स्यात् ? भाष्यभेदे 1 नैतानि कदाचिदपि न सन्ति. न चान्ये तत्तया परिणमन्ति / २'अरूपीणि' इति क-पाठः। 3 'अरूपिग्रहणात्' इति क-पाठः। 4 'अतो भक्तिद्वय ' इति ग-पाठः। ५विधाय अपवादनापेक्षया विभौरवतामपेक्ष्य सरिविन्यासः, एवमेवासर्वपर्यायः।