Page Text
________________ ऋजुमति-विपुल सूत्र 24 ] स्वोपज्ञभाष्य-टीकालङ्कृतम् 101 - टी-ऋजुविपुलत्यादि / ऋजुश्च विपुला च ऋजुविपुले एते च मती ऋजुविपुलमती, ऋज्वी मतिर्विपुला च मतिरिति // ननु च मतिरित्यनेन ज्ञानमभिधीयते, ज्ञानस्य च ऋजुत्वं विपुलत्वं चायुक्तं, 'निर्गुणा गुणा' (अ०५, सू० 40 ) इति वक्ष्यमाणत्वात् , मृर्तेषु चैप व्यवहारः, ऋज्वी विपुला चाङ्गलिरिति, ज्ञाने त्वमूर्ते ऋजुत्वविपुलत्वकल्पना न साधीयसीति / उच्यते-ऋजुता विपुलता वा ग्राह्यविपया समस्ति, मत्यो स्वरूपम् पुल तया ज्ञानस्योपदेशो भविष्यति, या मतिः सामान्यं गृह्णाति सा - ऋज्वीत्युपदिश्यते, या पुनर्विशेषग्राहिणी सा विपुलेत्युपदिश्यते, ऋजु व सामान्यमेकरूपत्वात् , विशेषास्तु विविक्ता बहवः। यदि सामान्यग्राहिणी ऋजुमतिर्मनःपर्यायज्ञान प्राप्तं तर्हि मनःपर्यायदर्शनमपि, यस्मात् सामान्यग्राहि दर्शनमिष्यते, न चाराधितराद्धान्तेर्मनःपर्यायदशेनमध्यगायि, आह-यद्यप्येवमुच्यते सामान्यग्राहिणी ऋजुमतिरिति तथाऽप्यसौ सामान्यभेदरूपमेव परिच्छिनत्ति, यतो बहून् भेदान् न शक्नोति परिच्छेत्तुम् , अतः सामान्यग्राहिणी, परमार्थतस्त्वसौ विशेषमेकं द्वौ त्रीन् वा गृह्णन्ती प्रवर्तते, अतः स्तोकाभिधायी सामान्यशब्दोऽत्र, या तु विशेपान् बहून् गृह्णाति सा विपुलमतिः / केचित तु मन्यन्ते प्रज्ञापनायां मनःपर्यायज्ञाने दर्शनता पठ्यते, तत्सम्भवे सामान्यग्राहिणी घटितपदा, अतः ऋजुमतिविपुलमतिश्च / किम् ? मनःपर्यायः, मन इति च मनोवर्गणा जीवेन मन्यमाना द्रव्यविशेपा उच्यन्ते,तस्य मनसः पर्यायाः-परिणामविशेषाः मनःपर्यायाः,मनसि वा पर्यायाः, तेषु मनःपर्यायेषु यज्ज्ञानं तन्मनःपर्यायज्ञानमिति / इह साधोः सकलप्रमादरहितस्य मनःपर्यायज्ञानावरणीयकर्मक्षयोपशमात् प्रतिविशिष्टं ज्ञानमुदयते, येन ज्ञानेन मनःपर्याप्तिभाजां प्राणिनां पश्चेन्द्रियाणां मनुष्यलोकवर्तिनां मनसः पर्यायानालम्बते-जानाति मुख्यतः, ये तु चिन्त्यमानाः स्तम्भकुम्भादयस्ताननुभानेनावगच्छन्ति / कथम् ? उच्यते-अस्यैतानि मनोद्रव्याण्यनेनाकारेण परिणतानि लक्ष्यन्ते अतः स्तम्भादिश्चिन्तितः, तस्य परिणामस्य स्तम्भाधविनाभावात् , न पुनः साक्षाद् बहिरेव्याणि जानीते इति, क्षयोपशमवैचित्र्यात् , कस्यचित् तदेवंविधं मनःपर्यायज्ञानं भवति येन सामान्यं घटमानं चिन्तितमवगच्छति तच्च ऋजुमतिर्मनःपर्यायज्ञानम् / अपरस्य तु तदावरणीयकर्मक्षयोपशमोत्कर्षापेक्षयैवंविधं भवति तद विपुलमतिर्मनःपर्यायज्ञानम् , उभयमपीन्द्रियानिन्द्रियनिरपेक्षम् , घटमात्रावच्छेदि प्रथमम् , द्वितीयं तु पर्यायशतैर्मृण्मयरक्तशुक्लादिप्रमाणादिभिर्विचिन्तितं घटमवबुद्धयते, अत एव क्षयोपशमद्वविध्यात् , प्रकृतेन च ज्ञानग्रहणेन मनःपर्यायं सम्बनिन् भाष्यकृदाहमनःपर्यायज्ञानं द्विविधम् / मनःपर्यायस्य तेषु वा ज्ञानं मनःपर्यायज्ञानं, द्वे विधे यस्य तद् द्विविधं, ते द्वे विधे दर्शयति ऋजुमतिर्मनःपर्यायज्ञानम् , ऋजुमतिरेव मनःपर्यायज्ञानं, घटादिमात्रचिन्तितपरिज्ञानमिति, विपुलमतिरेव मनःपर्यायज्ञानं, प्रसङ्गतः पर्यायशतैः परिज्ञानमिति // 24 // एवं द्वैविध्ये दर्शिते चोदकोऽभिधत्ते-मनःपर्यायाणामुभयत्र दर्शनम् अतीन्द्रियत्वं चोभयोः ऋजुविपुलमत्योः समानम् , अतः किंकृतं नानात्वमिति प्रश्नयति कोऽ 'सामान्यं ' इति क-ख-ग-पाठः / 2 'शब्दार्थः ' इति क-ख-ग-पाठः /
| SR No. | 004407 |
| Book Title | Tattvarthadhigam Sutra Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyadarshanvijay |
| Publisher | Shripalnagar Jain S M Derasar Trust |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 514 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 12 MB |