Sushrut Samhita

SR No.: 004403
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
Total Pages: 922
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 31 MB

Page 756

अध्यायः 27] सुश्रुतसंहिता। 659 इदानीमेतैरप्युपायैर्यदा शान्ति शिरोरोगा न यान्ति तदा स्कन्दग्रहस्तु प्रथमः स्कन्दापस्मार एव च // किं कर्तव्यमित्याह-न चेच्छान्तिमित्यादि // 43 // - शकुनी रेवती चैव पूतना चान्धपूतना // 4 // षट्सप्ततिर्नेत्ररोगा दशाष्टादश कर्णजाः॥४४॥ पूतना शीतनामा च तथैव मुखमण्डिका। एकत्रिंशद् घ्राणगताः शिरस्येकादशैव तु॥ नवमो नेगमेषश्च यः पितृग्रहसंशितः॥५॥ इति विस्तरतो (दि)ष्टाः सलक्षणचिकित्सिताः 45 ___ इदानीं तेषां नवग्रहाणां नामान्याह-स्कन्दग्रह इत्यादि / संहितायामभिहिताः सप्तषष्टिर्मुखामयाः // प्रथमः प्रधानमादिर्वा / नवमो नैगमेष इति संख्यानिर्देशाएतावन्तो यथास्थूलमुत्तमाङ्गगता गदाः॥. देव संख्यायां लब्धायां भूयो नवम इति संख्याकरणं काश्यपाअस्मिन्छास्त्रे निगदिताः सङ्ख्यारूपचिकित्सितैः 46 दितन्त्रान्तरोक्ताधिकसंख्यानिराकरणार्थम् / पितृग्रहसंशित इति बालस्यान्यग्रहेभ्यो रक्षकत्वात्पितेव ग्रहः सैव संज्ञा संजाता इति सुश्रुतसंहितायामुत्तरतन्त्रान्तर्गते शाला यस्य स तथा / (नेतु भूतविद्यावत् पितृलोकाभिहितग्रह क्यतन्त्रे शिरोरोगप्रतिषेधो नाम इति)॥४॥५॥ पदिशोऽध्यायः // 26 // धात्रीमात्रोः प्राकप्रदिष्टापचारा.. इति श्रीभगवता धन्वन्तरिणोपदिष्टायां महर्षिणा सुश्रुता. च्छौचभ्रष्टान्मङ्गलाचारहीनान् // चार्येण विरचितायां सुश्रुतसंहितायामुत्तरतन्त्रा त्रस्तान् हृष्टांस्तर्जितान् ताडितान् वा न्तर्गतं शालाक्यतनं समाप्तम् // . पूजाहेतोहिंस्युरेते कुमारान् // 6 . - इदानीं शालाक्यतन्त्रस्यार्थपिण्डमुक्तमुपसंहरन्नाह-षदस कस्माद्ब्रहा बालान् विशन्तीत्साह-धात्रीत्यादि / धात्री प्ततिरित्यादि / दशाष्टादश अष्टाविंशतिरित्यर्थः / इति शब्द स्तनपायिनी पोषयित्रीत्यर्थः, माता प्रसवित्री / प्राप्रदिष्टापउक्तस्मरणे / ये विस्तरतो (दि)ष्टाः विस्तरेण विदेहादौ चारादिति प्राक् शारीरस्थाने प्रदिष्टोऽपचारः अकृत्यविधिः मांसभाषिताः / यथास्थूलं स्थूलानतिक्रमेण, अणुशो भिद्यमानाः सुरादीनां लौल्यादाचरणं वा / शौचं मूत्रपुरीषादिप्रक्षालनं, मङ्गलं खस्तिकस्रग्दामदूर्वावचासर्षपादिस्पर्शनम् , आचारः पापपुनरसंख्येयाः / अस्मिन्निति शालाक्यशास्त्रे // 44-46 // विरोधी, त्रस्तान् उद्विग्नान् , हृष्टान् मुदितान् , तर्जितान् अन्येन सदुद्धेः प्रसवः पदं सुयशसः सद्वैद्यवन्यः श्रिया केनचिद्विभीषितान् / ताडितान् अभिहतान् / कथं पूजा जायते ! मावासः सुकृती क्रियासु निपुणः श्रीडल्हणाख्यो भिषक् / कुसुमादिना भोजनादिना च / अतो हेतोः धात्रीमात्रोरपचा. श्रीभादानकनाथसाहलनृपस्यातीव यो वल्लभः रादृषणाद्यन्वितान् वालान् / पूजा चात्रोपलक्षणं; तेन रति शास्त्रं तस्य निबन्धसंग्रह इति ख्यातं धरित्रीतले। हेतोरपि हिंस्युरिति / ननु, धात्रीमात्रोरपचाराद्वालानामनपइति श्रीडल्ह(ह)णविरचितायां निबन्धसंग्रहाख्यायां सुश्रुत- राधिखात् कथं ग्रहहिंसनं ? अत्रोच्यते-बालानां प्राक्तनकर्मव्याख्यायामुत्तरतत्रान्तर्गते शालाक्यतत्रे योगत एवापचारं कुरुतः / कुमारानित्युपलक्षणं; तेन कुमारिका षड्विंशोऽध्यायः समाप्तः // 26 // अपि हिंस्युः। एते प्रहा इत्यर्थः॥६॥ ऐश्वर्यस्थास्ते न शक्या विशन्तो देहं द्रष्टुं मानुर्विश्वरूपाः॥ सप्तविंशतितमोऽध्यायः। आप्तं वाक्यं तत्समीक्ष्याभिधास्ये अथातो नवग्रहाकृतिविज्ञानीयमध्यायं व्याख्या- | लिङ्गान्येषां यानि देहे भवन्ति // 7 // कस्मात्ते ग्रहा देहं विशन्तो नोपलभ्यन्ते इत्याहै-ऐश्वर्यस्यामः॥१॥ त्यादि / एषां ग्रहाणां यानि लिङ्गानि भवन्ति तानि आप्तं वाक्यं यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः॥२॥ समीक्ष्याभिधास्य कथयिष्ये इति पिण्डार्थः / आप्तं वाक्यम् शालाक्यतन्त्रानन्तरं कौमारतन्त्रं प्रारभ्यते-अथात इत्या- आप्तरुक्तं वाक्यम् ; आप्ताश्च यथार्थवादिनः // 7 // दि / बालशब्दोऽत्र लुप्तनिर्दिष्टो द्रष्टव्यः / तत्र प्रहा बालानां शूनाक्षः क्षतजसगन्धिकः स्तनद्विह नव, अष्टौ पुनरबालानां भूतविद्यायां निर्देष्टव्याः / आकृतिः वक्रास्यो हतचलितैकपक्ष्मनेत्रः॥ आकारो लिङ्गं कार्यभूतं, नतु खभावाख्यम् // 1 // 2 // . उद्विग्नः सुलुलितचक्षुरल्परोदी * वालग्रहाणां विज्ञानं साधनं चाप्यनन्तरम् // ___स्कन्दा” भवति च गाढमुष्टिवर्चाः // 8 // उत्पत्तिं कारणं चैव सुश्रुतैकमनाः शृणु // 3 // 1 अयं पाठो हस्तलिखितपुस्तके नोपलभ्यते / 2 'येन केनचित्' तत्र प्रथमं कुमारतन्त्रस्यार्थपिण्डमुद्दिशन्नाह-बालग्रहाणा- इति पा० / 3 'ननु प्रत्यक्षाविषयत्वात् कृतावेशानां ग्रहाणां केन मित्यादि / विज्ञानं विशिष्टज्ञानम् / साधनं चिकित्सितम् / ज्ञानं भविष्यतीत्याह-' इति पा० / 4 'तत्त्वार्थवेदिनः' इति पा०। उत्पत्तिः प्रभवः / कारणं हेतुः॥३॥ 'खम्भावः' इति पा...