________________ 660 निबन्धसंग्रहाख्यव्याख्यासंवलिता [ उत्तरतत्रं nanawwwvowwwimmmmmmmmmmmonwr स्कन्दग्रहातलक्षणमाह-शूनाक्ष इत्यादि / क्षतजसगन्धिकः पूतनाग्रहातलक्षणमाह-स्रस्तान इत्यादि / न दिवा सुखं रुधिरसमानगन्धिकः, विनगन्ध इत्यर्थः; अन्ये तु क्षत रकं खपिति न च रात्रौ सुखं खपिति / सृजति मुश्चति / 'सस्ताङ्ग' तत्सगन्धिक ईषद्बुधिरगन्धिक इत्यर्थः / स्तनद्विद स्तनद्वेषी / | इत्यत्र केचित् 'स्वस्थाङ्ग' इति पठन्ति, खस्थाङ्गोऽपि न दिवा वक्रास्यः वक्रमुखः। हतचलितैकपक्ष्मनेत्र इति हतं चलितं चैक-न रात्री खपितीति व्याख्यानयन्ति // 12 // पक्ष्म नेत्रे यस्य स तथा / उद्विग्नः उद्विग्नचित्तः। सुलुलितचक्षुः यो द्वेष्टि स्तनमतिसारकासहिक्काकिंचिन्मिलितलोचनः / स्कन्दात इति स्कन्दविनोदनार्थ रुद्रेण च्छर्दीभिर्ध्वरसहिताभिरर्चमानः॥ सृष्टो प्रहः तेनार्तः, स्कन्दोऽत्र न पुनर्भगवान् कार्तिकेयः / गाढे दुर्वर्णः सततमधःशयोऽम्लगन्धिमुष्टिवर्चसी यस्य स तथा। गयदासस्तु 'स्तब्धाङ्गः' क्षतज स्तं ब्रूयुर्भिषज इहान्धपूतनार्तम् // 13 // सगन्धिकः स्तनद्विद वक्रास्यो हतचरणैकपक्ष्मनेत्रः' इति पठिला अन्धपूतनार्तलक्षणमाह-य इत्यादि / अधःशयः अधो'स्तब्धमई यस्य स तथा, हतानि एकपादैकपक्ष्मानयनानि मुखशायी / अम्लगन्धिः कालिकाद्यम्लद्रव्यगन्धिः॥ 13 // यस्य स तथा' इति व्याख्यानयति // 8 // उद्विग्नो भृशमतिवेपते प्ररुद्यात् निःसंशो भवति पुनर्भवेत्ससंशः संलीनः स्वपिति च यस्य चान्त्रकूजः॥ संरब्धः करचरणैश्च नृत्यतीव // विस्राङ्गो भृशमतिसार्यते च यस्तं विमने सजति विनद्य जम्भमाणः / जानीयाद्भिषगिह शीतपूतनार्तम् // 14 // फेनं च प्रसृजति तत्सखाभिपन्नः॥९॥ शीतपूतनार्तलक्षणमाह-उद्विग्न इत्यादि / संलीनः सम्यस्कन्दापस्मारातलक्षणमाह-निःसंज्ञ इत्यादि / संरब्धः ग्लीनः, शय्यैकदेशे लग्न इत्यर्थः / विनाको विस्रगन्धाङ्गः / सम्यक् कलितः सन् , करचरणाभ्यां हस्तपादाभ्यां, नृत्यतीव | 'उद्विग्नो भृशमति' इत्यत्र केचित् 'आक्रन्दत्यतिचकितः' इति. नर्तनमिव करोति / विनद्य शब्दं कृत्वा; क्वचित् ‘विनम्य' इति | पठन्ति // 14 // पाठः, तत्र गात्र विनमनं कृला; विण्मूत्रे मुञ्चतीति व्याख्यानम् / म्लानाङ्गः सुरुचिरपाणिपादवको तत्सखाभिपन्नः तच्छन्देन स्कन्दः कथ्यते, तस्य सखा स्कन्दा बह्वाशी कलुषसिरावृतोदरो यः॥ परमारः, तेनाक्रान्तः॥९॥ सोद्वेगो भवति च मूत्रतुल्यगन्धिः सस्ताङ्गो भयचकितो विहङ्गगन्धिः स शेयः शिशुरिह वक्रमण्डिकातः॥१५॥ संस्रावित्रणपरिपीडितः समन्तात् // मुखमण्डिकाग्रहातलक्षणमाह-म्लानाङ्ग इत्यादि / म्लानाजो स्फोटैश्च प्रचिततनुः सदाहपाकै दुर्बलमध्यशरीरः / सुरुचिरपाणिपादवक्र इति सुष्ठ रुचिरं विज्ञेयो भवति शिशुःक्षतः शकुन्या // 10 // शोभनं हस्तपादवकं यस्य सः। वक्रमण्डिका? मुखमण्डिकात शकुनिप्रहार्तलक्षणमाह-प्रस्ताङ्ग इत्यादि। स्रस्तामः शिथि- | इत्यर्थः // 15 // लाः। भयचकितो भीतः। विहङ्गा अत्र मांसादा जलचराश्च / यः फेनं वमति विनम्यते च मध्ये. संसावित्रणपरिपीडितः पूयास्रावित्रणपरिपीडितः / समन्तात् सोद्वेगं विलपति चोर्ध्वमीक्षमाणः // सर्वतः। अत्रोतवणस्फोटयोर्विदीर्णाविदीर्णलेन भेदः / क्षतः ज्वर्यंत प्रततमथो वसासगन्धिअभिभूतः // 10 // निःसंशो भवति हि नैगमेषजुष्टः // 16 // रक्तास्यो हरितमलोऽतिपाण्डुदेहः नैगमेषग्रहार्तलक्षणमाह -य इत्यादि / मध्ये मध्याछ / श्यावो वा ज्वरमुखपाकवेदनातः॥ | सोद्वेगं सत्रासं, विलपति अतिशयेन शब्दं करोति, ऊर्ध्वमीक्षरेवत्या व्यथिततनश्च कर्णनासं माणः ऊर्ध्व पश्यन् / 'विलपति' इत्यत्र केचित् 'विहसति' इति मृदाति ध्रुवमभिपीडितः कुमारः॥११॥ | पठन्ति / ज्वर्यंत प्रततं सततम् / वसासगन्धिः वसया तुल्यरेवतीप्रहार्तस्य लक्षणमाह-रक्तास्य इत्यादि / हरितमल | गन्धिः / निःसंज्ञः निगेतसम्यग्ज्ञानः॥ 16 // इति मलोऽत्र विष्ठा मूत्रं च / ज्वरमुखपाकवेदनातः ज्वरातों | प्रस्तब्धो यः स्तनद्वेषी मुह्यते चाविशन्मुहुः॥ मुखपाकवेदनार्तश्च / व्यथिततनुरिति सरुजशरीरः / अभिपी- तं बालमचिराद्धन्ति ग्रहः संपूर्णलक्षणः // 17 // डितो रेवत्या इति संबन्धः // 11 // ___ सांप्रतमसाध्यग्रहातलक्षणमाह-प्रस्तब्ध इत्यादि / प्रस्तसस्ताङ्गः स्वपिति सुखं दिवा न रात्री ब्धोऽत्यर्थ स्तब्धाङ्गः / मुह्यते मोहं याति / आविशन् आवेश विड् भिन्नं सृजति च काकतुल्यगन्धिः // | कुर्वन् / मुहुः वारंवारम् // 17 // छर्याऽऽ” हृषिततनूरुहः कुमार- | विपरीतमतः साध्यं चिकित्सेदचिरादितम् / स्तृष्णालुर्भवति च पूतनागृहीतः // 12 // साध्यपहातलक्षणमाह-विपरीतमित्यादि / विपरीतं प्रवन्ध. .