Sushrut Samhita

SR No.: 004403
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
Total Pages: 922
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 31 MB

Page 672

अध्यायः 5] सुश्रुतसंहिता / अथ मण्डलिना दष्टं न कथंचन दाहयेत् // यतो रक्तमेव प्राप्य विषं विकारकार्यतस्तदपकर्षणायाह* स पित्तबाहुल्यविषादंशो दाहाद्विसर्पते // 7 // समन्तत इत्यादि / समन्ततः सर्वत्र / वाशब्दोऽत्र समुच्च केनचिद्दष्टे दाहनिषेधमाह-अथ मण्डलिना दष्टमित्यादि // 7 // यार्थे / विसृते प्रसूते। प्रलेपयेद् रकसेचनावशिष्टविप्रशमाय अरिष्टामपि मन्त्रैश्च बनीयान्मन्त्रकोविदः॥ महागदादिभिः। चन्दनेत्यादि / चन्दनोशीरकाथेनेत्यर्थः, अन्ये सातु रजवादिभिर्बद्धा विषप्रतिकरी मता // 8 // | तु चन्दनोशीरकल्कमिश्रितजलेनेत्याहुः // 14-16 // न केवलं लोतादिभिः परमरिष्टेत्याह-अरिष्टामित्यादि / पाययेतागदास्तांस्तान् क्षीरक्षौद्रघृतादिभिः॥ मश्रकोविदो मन्त्रज्ञः पुरुषः / केवलैरपि मन्त्रैररिष्टां बनीयात् / तदलामे हिता वा स्यात् कृष्णा वल्मीकमृत्तिका 17 न परं मन्त्रैरेवारिष्टेत्याह-सा खित्यादि / सा पुनररिष्टा मन्त्र- कोविदारशिरीषार्ककटभीर्वाऽपि भक्षयेत् // राहतराप रज्ज्वादिभिबद्धा विषप्रातकरा विषप्रताकारहतुः। पाययेतेत्यादि / रकावसेचनपूर्व हृदयावरणार्थ तांस्तान एतेन मन्त्रतन्त्राभ्यां तु विषप्रतीकारः // 8 // महागदादीनक्षमात्रापरिमितान् क्षीरादिभिर्यथादोषं पातुं प्रयोदेवब्रह्मर्षिभिः प्रोक्ता मन्त्राः सत्यतपोमयाः॥ जयेत् / आदिशब्दाधितकयोहणम् / कोविदारः काञ्चनारः। भवन्ति नान्यथा क्षिप्रं विषं हन्युः सुदुस्तरम् // 9 // कटभी श्वेतस्यन्दः // १७॥विषं तेजोमयैर्मन्त्रैः सत्यब्रह्मतपोमयैः॥ न पिबेत्तैलकौलत्थमद्यसौवीरकाणि च // 18 // यथा निवार्यते क्षिप्रं प्रयुक्तैर्न तथौषधैः॥ 10 // | | द्रवमन्यत्तु यत्किञ्चित् पीत्वा पीत्वा तदुद्वमेत् / मत्रस्य शक्किं दर्शयन्नाह-देवब्रह्मर्षिभिरित्यादि / देवर्षि प्रायो हि वमनेनैव सुखं निर्दियते विषम् // 19 // विहितत्वेन सत्यमयाः, ब्रह्मर्षिविहितत्वेन तपोमयाः / प्रोक्ताः विषे कानपि द्रवान् निरस्यन्नाहन पिबेत्तैलकौलत्थेकथिता नतु कृताः, मत्राणां नित्यखात् / अन्ये तु 'सत्यब्रह्म त्यादि / कुलत्थानामयं कौलत्थो यूषः, सौवीरकं कालिका तपोमया' इति पठिला व्याख्यानयन्ति-देवा इन्द्रादयः, ब्रह्मा // 18 // 19 // खनामप्रसिद्धः, ऋषयः देवर्षि-ब्रह्मर्षि-राजर्षयः / तत्र देवकृत | फणिनां विषवेगे तु प्रथमे शोणितं हरेत् // त्वेन सत्यप्रत्ययाः, ब्रह्मकृतत्वेन ब्रह्ममयाः, त्रिविधर्षिकृतत्वेन | द्वितीये मधुसर्पिभ्या पाययेतागदं भिषक् // 20 // तपोमयाः; मन्त्राः कुरुकुल्लामेरुण्डादयः परतन्त्राभिहिता इह | नस्यकर्माजने युझ्यात्तृतीये विषनाशने // नोपदिष्टाः // 9 // 10 // वान्तं चतुर्थे पूर्वोक्तां यवागूमथ दापयेत् // 21 // मन्त्राणां ग्रहणं कार्य स्त्रीमांसमधुवर्जिना॥ | शीतोपचारं कृत्वाऽऽदौ भिषक् पञ्चमषष्ठयोः॥ मिताहारेण शुचिना कुशास्तरणशायिना // 11 // | पाययेच्छोधनं तीक्ष्णं यवागू चापि कीर्तिताम् // 22 // गन्धमाल्योपहारैश्च बलिभिश्चापि देवताः॥ | सप्तमे त्ववपीडेन शिरस्तीक्ष्णेन शोधयेत् // पूजयेन्मन्त्रसिद्ध्यर्थे जपहोमैश्च यत्नतः // 12 // | तीक्ष्णमेवाअनं दद्यात्, तीक्ष्णशस्त्रेण मूर्ध्नि च // 23 // मन्त्रग्रहणविधानमाह-मन्त्राणामित्यादि / अत्र मधु मयं कृत्वा काकपदं चर्म सासृग्वा पिर्शितं क्षिपेत् // क्षौद्रं चोभयमपि वर्जनीयम् / यताहारेण संयताहारेण हवि अत ऊर्ध्व दर्वीकरादिवेगविशेषेण वैशेषिकं चिकित्सितमाध्यैकाहारेणेत्यर्थः / शुचिना बाह्याभ्यन्तरपवित्रेण / माल्यं ह-फणिनामित्यादि / शोणितं हरेदिति सिरया प्रच्छन्नेन शोण माला, उपहारो धूपदीपादिकं पूजोपकरणं, बलिः सपशुनैवेद्यम् / वा / अगदं दींकरविषोदितम् / वान्तं चतुर्थ इत्यादि / वमन होमश्चति चकारेण ध्यानेनापीत्यनुकं समुच्चीयते // 11 // 12 // मिह सार्वकार्मिकादिभिरगदैः / पूर्वोक्का यवागूमिति स्थावरविषमन्त्रास्त्वविधिना प्रोक्ता हीना वा वरवर्णतः॥ विषये कृतवमनादिकर्मणां कोशातक्यादिद्रव्यैः कृतामनसंसयस्मान्न सिद्धिमायान्ति तस्माद्योज्योऽगदक्रमः॥१३ र्जनार्थम् / एवं पञ्चमषष्ठयोः शोधने कृतेऽनसंसर्जनार्थ कीर्तिता विधिहीनगृहीतस्य हीनखरादेर्वा मन्त्रस्यासिद्धावगदक्रमो| यवागूम् / सप्तमे तु प्रत्याख्यायावपीडनादिकम् ॥२०-२३॥योज्य इत्याह-मश्रास्वित्यादि / अविधिना स्त्रीमांसमधुवर्ज• पूर्व मण्डलिनां वेगे दर्वीकरवदाचरेत् // 24 // नादिविधि विना; प्रोक्का 'गुरुणा' इति शेषः // 13 // अगदं मधसर्पिया द्वितीये पाययेत चा समन्ततः सिरा दंशाद्विध्येत्तु कुशलो भिषक् / वामयित्वा यवागूं च पूर्वोक्तामथ दापयेत् // 25 // शाखाग्रे वा ललाटे वा व्यध्यास्ता विसृते विषे // 14 // तृतीये शोधितं तीक्ष्णैर्यवागूं पाययेद्धिताम् // रक्ते निर्टियमाणे तु कृत्स्नं निर्रियते विषम् // | चतुर्थे पञ्चमे चापि दर्वीकरवदाचरेत् // 26 // तस्माद्विस्रावयेद्रक्तं सा ह्यस्य परमा क्रिया // 15 // काकोल्यादिर्हितः षष्ठे पेयश्च मधुरोऽगदः॥ समन्तादगदैर्दशं प्रच्छयित्वा प्रलेपयेत् // स्वाभलपयत्॥ हितोऽवपीडे त्वगदः सप्तमे विषनाशनः // 27 // चन्दनोशीरयुक्तेन वारिणा परिषेचयेत् // 16 // 1 'दापयेत्' इति पा. 2 'मांसकं' इति पा०३ 'मधुरो 1 विषप्रतिबन्धहेतुः' इति पा० / 2 जिताहारेण' इति पा० / | गणः' इति पा० /