Sushrut Samhita

SR No.: 004403
Original Sutra Author: N/A
Author: Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
Total Pages: 922
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 31 MB

Page 585

488 निबन्धसंग्रहाख्यव्याल्यासंवलिता [चिकित्सास्थान nanarwwwcomamrawanawwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww भुक्तवाञ्छिरसा स्नातः श्रान्तश्छर्दनवाहनैः॥ हन्वित्यादि / कर्णपूरणकालस्य संख्या श्रीवाग्भटः रात्रौ जागरितश्चापि नाण्याजवरित एव च // 20 // प्राह-"धारयेत् पूरणं कर्णे कर्णमूलं विमर्दयन् / रुजः ततोऽजनावसरः / सिन्धुरत्र नदोऽभिप्रतः, तत्संभवं स्यान्मार्दवं यावन्मात्राशतमवेदने" (वा. सू. अ. २२)स्रोतोजनम् / विशुद्धं मलरहितं श्रेष्ठं मतं; कुतः? यस्मादृष्टे. इति // 29 // हादिहरं क्लेदाद्यपहरं तथा तेजोरूपकर; तस्मादानेन दृढं | अभ्यङ्गो मार्दवकरः कफवातनिरोधनः॥ चक्षुषा पश्यति, मारुतातपौ सहते, नेत्ररोगाश्च न जायन्त धातूनां पुष्टिजननो मृजावर्णबलप्रदः // 30 // इति योगतत्रयुक्त्या योजनीयम् / छर्दनवाहनैरिति बहुवचनेन ___ अभ्या इत्यादि / अभ्यशोऽत्र सकलदेहस्य स्नेहाभ्यः / परिश्रान्तिहेतवो गृह्यन्ते // 17-20 // मृजा शुद्धप्रभा, वर्णो गौरादिः / स्नेहस्य सिरामुखादिभिः शरीकर्पूरजातीककोललवङ्गकटुकायैः // रसन्तर्पणकालं केचिदत्र पठन्ति-"रोमान्तेष्वनु देहस्य सचूर्णपूगैः सहितं पत्रं ताम्बूलजं शुभम् // 21 // स्थित्वा मात्राशतत्रयम् / ततः प्रविशति स्नेहश्चतुर्भिर्गच्छति मुखवैशद्यसौगन्ध्यकान्तिसौष्ठवकारकम् // वचम् // रक्कं गच्छति मात्राणां शतैः पञ्चभिरेव तु / षड्भिहनुदन्तस्वरमलजिह्वेन्द्रियविशोधनम् // 22 // मांसं प्रपद्येत मेदः सप्तभिरेव च // शतैरष्टाभिरस्थीनि मज्जानं प्रसेकशमनं हृद्यं गलामयविनाशनम् // नवभिर्बजेत् / तत्रस्थाञ्छमयेद्रोगान् वातपित्तकफात्मकान्" . . पथ्यं सुप्तोत्थिते भुक्ते नाते वान्ते च मानवे // 23 // | इति // 30 // रक्तपित्तक्षतक्षीणतृष्णामूर्छापरीतिनाम् // सेकः श्रमन्नोऽनिलहृद्भग्नसन्धिप्रसाधकः॥ रुक्षदुर्बलमानां न हितं चास्यशोषिणाम् ॥२४॥क्षताग्निदग्धाभिहतविघृष्टानां रुजापहः॥३१॥ कर्पूरेत्यादि / जातीशब्देन जातीफलं कथ्यते // 21-24 // जलसिक्तस्य वर्धन्ते यथा मूलेरास्तरोः॥ तथा धातुविवृद्धिर्हि स्नेहसिक्तस्य जायते // 32 // शिरोगतांस्तथा रोगाग्छिरोभङ्गोऽपकर्षति // / केशानां मार्दवं दैये बहुत्वं स्निग्धकृष्णताम् // 25 // | सेकः सर्वाङ्गपरिषेकः // 31 // 32 // करोति शिरसस्तृति सुत्वकमपि चाननम् // सिरामुखै रोमकूपैर्धमनीभिश्च तर्पयन् // सन्तर्पणं चेन्द्रियाणां शिरसः प्रतिपूरणम् // 26 // शरीरबलमाधत्ते युक्तः स्नेहोऽवगाहने // 33 // शिरसः प्रतिपूरणमिति शून्यभूतस्य शिरसः पुनः पूरणमि-| युक्तः प्रयुक्तः / अवगाहनं मज्जनम् // 33 // स्यर्थः / 'शिरोगांस्तथा रोगान्' इत्यत्र 'केशभूमिगतान् तत्र प्रकृतिसात्म्यर्तुदेशदोषविकारवित् // रोगान्' इत्येके पठन्ति; 'शिरसः प्रतिपूरणं' इत्यत्र 'दत्तं मस्त्र- तैलं घृतं वा मतिमान युआयादभ्यङ्गसेकयोः॥ 34 // कतैलकम्' इत्यपरे पठन्ति // 25 // 26 // तेषां योग्यतामाह-तत्रेत्यादि // 34 // मधुकं क्षीरशुक्ला च सरलं देवदार च॥ | केवलं सामदोषेषु न कथचन योजयेत् // क्षदकं पश्चनामानं समभागानि संहरेत् // 27 // |तरुणज्वर्यजीर्णीच नाभ्यक्तव्यो कथश्चन // 35 // तेषां कल्ककषायाभ्यां चक्रतैलं विपाचयेत् // तथा विरिको वान्तश्च निरूढो या मानवः // सदैव शीतलं जन्तोर्मूर्ध्नि तैलं प्रदापयेत् // 28 // | पूर्वयोः कृच्छ्रता व्याघेरसाध्यत्वमथापि वा // 36 // विरोभ्यशार्थ तैलमाह-मधुकमित्यादि / क्षीरशुक्ला क्षीर- शेषाणां तदहः प्रोक्का भग्निमान्द्यादयो गदाः॥ सारिका ।क्षद्रकं पश्चनामानमिति अल्पा पश्चमली। चक्रतैलं | सन्तर्पणसमुत्थानां रोगाणां नैव कारयेत॥३७॥ यनपीडिततैलम् / मधुकादिद्रव्याणां काथार्थ पलशतम् , उद- | अभ्यङ्गस्य निषेधमाह-केवलमित्यादि / भामज्वरे तत्कृ. कस्य द्वादशाधिकपञ्चशतपलानि, तावत् विपचेद्यावद्विशत्यधिकं तकम्पादीनामपि संभव इत्यर्थः / पूर्वयोतरुणज्वर्यजीणिनोः शतं भवति, ततो वस्त्रपूतं प्राचं, तेन वाथेन तथा तद्व्याणामेव | शेषाणां विरिक्तानां तदहःक्रियमाणेऽभ्योऽग्निमान्यादयो भवन्ति कल्कैरष्टभिः पलैश्चक्रतैलस्य द्वात्रिंशत्पलानि विपचेत्, यावत्तै. // 35-37 // लपाकलक्षणानि भवन्ति, एवमानुमानिकं कल्पनीयम्॥२७॥२८॥ शरीरायासजननं कर्म व्यायामसंशितम् // केशप्रसाधनी केश्या रजोजन्तुमलापहा // तत् कृत्वा तु सुखं देहं विमृदीयात् समन्ततः 38 केशप्रसाधनी कङ्कतिका काकुंइ' इति लोके / रजो धूलिः / शरीरोपचयः कान्तिर्गाप्राणां मुविभकता॥ जन्तुः यूका - दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लाघवं मृजा॥ 39 // हनुमन्याशिरस्कर्णशूलनं कर्णपूरणम् // 29 // / 1 'सकळशरीरकर्णादिगतः' इति पा० / २'कृत्वाऽनु' 1 हितम्' इति पा० / 2 पचनीयम्' इति पा०। / इति पा० /